Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Blaðsíða 101

JÓLGEIRSSTAÐIR 101
1768, 1781, 1788 og 1798). En jarðarinnar er hvergi getið í jarða-
skrám, hreppabókum eða manntali presta frá því fyrir og um
miðja 18. öld.
I jarðabókinni (Taxation Protocol) 180338 er þess getið um Ás,
að ágreiningur sé um það, hvort ítökin, fjöru og skóga, séu eign
jarðeignarinnar eða kirkjunnar. Er hér í fyrsta skipti minnzt á
þetta atriði. Jólgeirsstaðir eru ekki nefndir á nafn hvorki til eða
frá.
Aftur er Jólgeirsstaða öðru hverju getið með nafni sem séreignar
kirkjunnar í vísitazíugerðum bæði biskupa og prófasta. I kirkju-
bók Áskirkju allan tímann frá 1748 til 1881, en bókinni lýkur
1907.39 Þá var kirkjan ekki lengur messufær og raunverulega lögð
niður 1908 sem sóknarkirkja. 1 flestum vísitazíum er látið nægja
að segja, að kirkjan haldi sömu eignum og í fyrri vísitazíum. En
aldrei allan tímann frá 2. ágúst 1644 til 7. júní 1907 (síðustu
prófastsvísitazíunni) er hægt að sjá, að kirkjan hafi haft eyris-
virði í aukatekjur af þessari séreign sinni.40
I prófastvísitazíu 15. júlí 1881, sem er mjög greinargóð, segir
svo um Ás: Eigninni tilheyra heimajörðin Ás með hjáleigum" —
þær síðan taldar upp átta, síðan sagt frá ítökum og nýafstaðinni
sáttargerð um Háfsfjöru. Ás fékk hér eftir aðeins hálfan reka, sem
heimabændur skyldu njóta einir. Síðan segir: — „Undir eignina
heyrir líka eyðijörðin Jólgeirsstaðir, sem tjáist gömul eign kirkj-
unnar".
í síðustu biskupsvísitazíu að Ási, 9. júlí 1894, segir: — „Kirkjan
er bændaeign og teljast allir eigendur jarða í sókninni eiga í henni
meiri eða minni hluta. Hún heldur eignum sínum og ítökum, sem
verið hafa, nema hvað í staðinn fyrir 14 skógar í Næfurholti er
kominn útskipaður landshluti, en þessi hluti að mestu eyddur.
Landamerkjaskrá fyrir eignum kirkjunnar hefir verið samin og
þinglesin, en eigi samþykkt að því er reka snertir fyrir Þykkvabæj-
arlandi, og þykir ráðlegt að leita dómsúrskurðar í því máli —".
Báðar þessar vísitazíur fela í rauninni í sér beina viðurkenningu
á því, að ítökin séu eign jarðarinnar, en ekki kirkjunnar, eins og
drepið er á í Rangarvallasyssel Taxation Protocol 1803, og þá
Jólgeirsstaðir líka, enda er það að nútíma réttarvenju.
Hinn 23. nóvember 1788 lézt í Áskoti Einar Jónsson fyrrum
3 8 Taxation Protocol, Rangarvallasyssel.
3 9 Kirkjustóll Áskirkju.
40 Bps. A II, bls. 80.