Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Blaðsíða 107

JÓLGEIRSSTAÐIR
107
lega í skyn, að gárinn hefur verið að blása upp, en fjarri því að vera
orðinn örfoka. Og enn má bæta við gleggri lýsingum.
Ókostum hjáleignanna í norðurhluta Ástorfunnar er þetta ár
1709 lýst á þessa leið:44
Hóll: „Engjum spillir Steinslækur og ber uppá þær grjót og sand
nær vatnavextir eru og í ísaleysingu rífur grasrót af“.
Sel: „Slægjum spillir Steinslækur ut supra um Hól segir. Engja-
vegur ærið blautur".
ÁsmundarstaÓir: „Engjum spillir Steinslækur eins og á Seli;
á engjar er vegur torfær og mjög blautur.
Það er eins og þeim í Ási hafi fatazt hér í bæninni alveg óvart:
Hvers vegna er ekki Jcvartað undan uppblæstri og sandfoki í Seli,
röskum tvöhundruð föðmum vestur af tóftunum á Jólgeii'sstöðum?
Tvær ástæður hafa getað valdið þessu. Hin fyrri er sú, að þeim
Þorláki í Seli og Bjarna í Ási, hafi láðst að geta um þetta. Er það,
satt að segja, hin allra ótrúlegasta gleymska frá þeirra hendi, á
hinum siðustu og verstu tímum þeirra daga, og sennilega alveg
óhætt að strika hana út.
Hin ástæðan er sú, að ekki hafi verið um þetta getið sakir þess
að þessi ókostur hafi þá ekki verið fyrir hendi, það er, ekkert af
hinum síðari tíma Selsandi hefir þá raunverulega verið til. og ekki
heldur farið að blása upp austur við Svartabakka, en hingað til hef-
ur því almennt verið trúað, að uppbiásturinn hafi byrjað þar. Ef
svo hefði verið. hefði sandbylurinn gnauðað á Seli. Aftur á móti hafa
landshættir verið þannig, að meðan skemmdirnar voru aðeins aust-
an í Jólgeirsstaðaholtinu, hafa engin óþægindi orðið vestan við það.
Og í sjálfu sér jarðspjöllin verið svo lítil, að ekki hefir þótt fært
að flytia áhrif þeirra að Seli. að því sinni.
Samkvæmt lýsingu Jarðabókar Á. M., virðist því mega staðsetja
landspjöilin á Jólgeirsstöðum nokkurn veginn nákvæmlega. Það hefir
verið örmjó ræma, í mesta lagi 200 til 300 metra löng, austan í
holtinu og alls ekki náð það langt í norður eða norðaustur, að áfok
hafi borizt að Seli. Sennilega hefir skemmdin náð fyllilega suður
á móts við bæjarstæðið og ef til vill verið mest austast í tóftunum
sjálfum. Mun ekki fjarri lagi að telja, að skemmd þessi hafi aukizt
stórkostlega, ef ekki meginhluti hennar hafi orðið til á harðinda-
og kuldatímabilinu mikla 1670 til 1705. Svo mikið er víst, að á
því tímabili hefir, eftir þeim gögnum sem fyrir hendi eru, víða
44 Jb. A. M., 365—366.