Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Blaðsíða 103

JÓLGEIRSSTAÐIR
103
búviti þess eiganda Ástorfunnar, sem skipti henni í hjáleigur og
heimajörð. Norðurhluti eignarinnar varð hjá honum þrjár hjáleig-
ur, að samanlögðu 27 hundruð. Suðurhlutinn nákvæmlega eins, þrjár
hjáleigur, að samanlögðu 27 hundruð. Heimajörðin síðan miðsvæðis,
ásamt kotunum, sem nánast sagt voru í túninu og ýmist í ábúð
eða ekki, og fór hundraðstalan þar dálítið eftir aðstæðum. Að nú-
tíma hætti mundi sagt, að með þessu hefði verið komið á jafn-
vægi í byggð landsins, og er það mála sannast. En þessu hefir
ekki verið hægt að koma á nema því aðeins að báðar eignirnar
væru í eigu sama mannsins eða ættarinnar, eins og minnzt er á
hér að framan, og hefði svo þurft að vera um nokkurt árabil sakir
þess, að nokkurn tíma hefir þurft til að undirbúa samruna sóknanna,
þótt ekki væri annað. Hundraðatölu hjáleignanna var aldrei breytt
en jarðarhundraðatölu Ástorfunnar (lækkun á heimajörðu) var
breytt í tillögum að jarðarbókum 1760, 1803 og eins í hinni stað-
festu jarðabók 1861. í tveimur hinum fyrri er hundraðatala Ás-
torfunnar níutíu hundruð, en í hinni síðustu er hún talin 93 hundr-
uð, „að fornu mati“. Tvær hinar síðastnefndu geta Jólgeirsstaða að
engu. Þetta þýðir aftur á móti það, að þegar áðurnefndar hjáleigur,
norðast í Ásjarðarlandi, tuttugu og sjö jarðarhundruð, voru orðn-
ar hjáleigur frá Ási, þá var þar ekkert rúm fyrir eitt býlið enn.
Með öðrum orðum: jörðinni Jólgeirsstöðum var hreinlega byggt út
af Ástorfunni, þ. e. hún var af ráðnum hug lögð niður, en fór raun-
verulega ekki í eyði. Þess vegna fylgdi nafninu síðar meir engin jarð-
eign, nema ef til vill tóftirnar á gamla kirkjustaðnum. Þær hefir
bóndinn í Ási kunnað að notfæra sér, eins og fyrr segir, og að
lokum voru þær nýttar á annan hátt.
Á Þjóðólfshagaþingi 28. maí 1794 þinglýsti Eiríkur Sveinsson í
Ási eignarhald Áskirkju á Jólgeirsstöðum, um leið og hann þing-
lýsti eignarrétt sinn á ábúðarjörð sinni, heimajörðinni í Ási.41
Hvort hann hefir enn notað haustbeit á Jólgeirsstöðum eða haft önn-
ur afnot jarðarinnar, t. d. veiði, er ekki vitað. En norðurhjáleigurn-
ar Ásmundarstaðir, Sel og Áshóll voru um þetta leyti gengnar úr
eigu Ásbóndans, en hann hefir sennilega viljað nota sér íhlutunar-
rétt, sem umráðamaður jarðarinnar, á norðurhluta torfunnar.
Hve lengi íhlutun Ásbóndans hefir staðið á þessum slóðum, skal
ósagt látið. Það bjuggu myndarbændur og atkvæðaríkir á þessum
jörðum (norðurhluta) framan af og lengstum alla nítjándu öldina.
41 Dómabók Rangárvallasýslu 1794.