Lögrétta - 01.03.1932, Side 30

171
LÖGRJETTA
172
7Mý heímssfeoðun Sír ^ames Seans
Á síðustu árum hafa verið að gerast ýms-
ar merkilegar breytingar á heimsskoðun
vísindanna og á lífsskoðun vestrænnar
menningar jafnframt breytingum sem orð-
ið hafa að ýmsu leyti á afstöðu vísinda
og trúar. Besta aðferðin til þess að kynn-
ast þessum breytingum, er sú, að lesa það,
sem sjálfir forvígismenn þeirra segja um
þær. Lögrjetta ætlar því í nokkurum næstu
heftum að flytja dálítinn samstæðan greina-
bálk um þessi efni, með því að birta frá-
sögn eða þýðingu á nokkurum nýjum grein-
um, sem um þetta fjalla frá ýmsum hliðum
eftir helstu mennina, sem við þetta fást.
Fyrsta greinin, sem hjer birtist, er eftir
Sir James Jeans. Hinar eru eftir Albert
Einstein, Max Planck, Sir Arthur Edding-
ton, Niels Bohr, de Sitter o. fl. Þær hafa
ekki áðhr komið í samhengi, en fjalla allar
um samskonar viðfangsefni, og framsetn-
ingin er auðskilin þeim, sem áhuga hafa á
þessum efnum.
Við skulum fara svo sem hálfa öld aftur
í tímann, þegar vísindin fengust ekki við
neinar hugleiðingar um alheiminn. Vísind-
um þess tíma má líkja við marga vegi, sem
lágu í margar áttir, eðlisfræðin í eina átt-
ina, efnafræðin í aðra, stjörnufræðin í þá
en þær klappa undur þýtt
eins og l)örn á vanga." ....
„Mörg sú neyð, sem örgust er
og jeg kveið í hljóði
síðast leið við söng hjá þjer,
Sigurður Breiðfjörð góði.“ ....
„Álfar bjartir hoppa heim,
húmið svarta farið,
jeg á margt að þakka þcim,
þeir hafa hjartað varið.“
Svona minnist eitt af bestu skáldum
síðari tíma gömlu rímnaskáldanna og sjer-
staklega Sigurðar Breiðfjörð.
þriðju o. s. frv. Allir þessir vegir lágu út
frá einni miðstöð og þessi miðstöð var í
stuttu máli sagt, maðurinn sjálfur, eða
meðvitund hans. Mannkynið var álitið upp-
haf allra vísinda. Stjörnufræðin seildist
spölkom út í himingeiminn og rannsakaði
næsta umhverfi hinnar litlu plánetu okkar.
Eðlisfræðin reyndi að komast fyrir eins
mikinn fróðleik og unt var um náttúruna
og efnið, en hún gat ekki komist að sein-
asta ódeililegum hornsteini heimsbygging-
arinnar. Atomin þektu menn ekki, vegna
þess, hversu lítil þau voru, en úr þeim var
efnið sett saman. Á þeim tímum var ekki
unt að rannsaka aðrar agnir en þær, sem
voru svo stórar, að þær sáust berum aug-
um, eða með tækjum, sem gerð voru af
mannahöndum. Svipað var ástandið á öðr-
um sviðum vísindanna.
Það varð óhjákvæmileg afleiðing þessa á-
stands, að menn skoðuðu alheiminn svo að
segja í líkingu þess efnislega áhalds, sem
reynt var að nota við rannsókn hans.
Venjuleg fyrirbrigði daglegs lífs — að svo
miklu leyti, sem þau urðu þá rannsökuð —
kendu mönnum, að líkami hreyfist þegar
hann er dreginn, eða þegar á hann er ýtt.
Menn gátu framkvæmt með vöðvaafli
sjálfra sín einföldustu eðlisfræðilegu til-
raunina, þá, að lyfta einhverjum þunga.
Og menn slógu því föstu, að allir hlutir
umhverfis okkur höguðu sjer eins og ein-
hver kraftur, sem að vissu leyti líktist
vöðvakrafti sjálfra okkar, drægi þá að sjer
eða hrynti þeim frá sjer. Á þennan hátt
myndaðist hjá eðlisfræðingum þeirra tíma
hugsunin um alheim, þar sem alstaðar væru
hnettir sem hreyfðust eftir því hver áhrif
aðdráttar- eða fráhrindingaraflið hefði á
þá. Eðlisfræðingamir hugsuðu sjer alheim-
inn með öðrum orðum alveg eins og vjel.
Síðan komu tíu undursamleg ár, fimm í
lok liðinnar aldar og fimm í byrjun þessar-
ar aldar, árin 1896—1905. Á tveimur eða
þremur fyrstu árum þessa tímabils tókst að