Eimreiðin - 01.05.1902, Blaðsíða 34

framburði jökulánna; aðalefni þeirra er möl og hnullungar, en sum-
staðar eru þó hraun og vikurmolar, aska og leir saman við.
Þá er að geta um hin rauðu merki á uppdrættinum. Um surtar-
brandinn höfum vér fyr getið, hann er lang-algengastur á Vesturlandi,.
en þó er vanalega eitthvað af honum í öllum blágrýtishéruðum. Sér-
stakt merki er sett á þeim stöðum, þar sem steingjör jurtaför hafa
fundist; það er tiltölulega óvíða, við Brjámslæk og Steingrímsfjörð, við
Hreðavatn í Mýrasýslu og í Skagafjarðardölum. Steingjörvar skeljar
hafa fundist víða um land, þó hvergi nema á sléttlendinu og í dölum;
sumar af þeim, sem lengst eru frá sjó, bera vott um miklu kaldara
loftslag, en nú er á íslandi; hinar eru af sömu tegund eins og þær,
er enn lifa í sjónum við strendur landsins, 1 nánu sambandi við skelja-
leifarnar eru fornir malarkambar, er ég hefi skoðað kringum alt land;:
þeir sýna, að sævarflötur hefir fyrrum náð miklu lengra á land upp en
nú; um lok ísaldar var fjöruborðið 250 fet fyrir ofan sævarmál, það
sem nú er, og láglendi öll og neðri hluti dalanna var þá í sjó. Svo
fór smátt og smátt að fjara út og fjöruborðið hélst lengi á 120 feta
hæð yfir sjó, unz það svo smátt og smátt færðist þangað, sem það er
n-ú. Merki um breytingu þessa á stöðu hafsins eru eigi aðeins malar-
kambar, rastir og rindar af brimbörðu grjóti, heldur og brimsorfnir
■hellar langt frá sjó, leirlög með skeljum, hvala- og rostungabein, forn
rekaviður o. fl. ísrákir fornar sjást um alt land á blágrýti og grá-
grýti og stundum á móbergi og þussabergi, þó það sé sjaldnar, af því
bergtegundir þessar eru svo linar, að loft og lögur hefir afmáð rákirnar.
Þar sem slíkar rákir sjást á jarðföstum klöppum, er það viss vottur
um, að þar hafa fyrrum (á ísöld) gengið jöklar yfir, hafa þeir ekið undir
sér möl og grjóti og fágað þannig hellur og kletta. Rákirnar sýna, að
jöklar hafa hulið alt landið, nema hvað einstöku tindar hafa staðið upp
úr, og stefna þeirra sýnir, að skriðjöklarnir hafa gengið niður dalina til
sjávar frá miðhryggjum landsins.
f’á eru á uppdrættinum sérstök merki, er sýna hveri og laugar,
brennisteinsnámur og ölkeldur, en ölkeldurnar eru flestar á Snæfellsnesi
og aðeins örfáar annarstaðar. Eldfjöllin hefi ég flokkað eftir eðli
þeirra óg útliti; sum eru allbrött og samsett aí hraunum og öskulögum
á víxl og í líku formi eins og Vesúvíús á Ítalíu, þá eru önnur eldfjöll
bunguvaxin (eins og Skjaldbreiður) með litlum halla, með stórum gíg
í toppi og úr eintómum hraunum; þesskonar eldfjöll eru ekki til nær
en á Sandwicheyjum í Kyrrahafi. Pá eru eldborgaraðir algengar á ís-
landi og eru þær hvergi eins einkennilegar og stórkostlegar; hafa þar
margir eldgígir myndast á löngum sprungum á sléttlendi og hraun ollið
út á báðar hliðar. Sumstaðar hafi ég, sem fyr var getið, fundið isnúin
eldfjöll, er gosið hafa á ísöld eða fyr, og nokkur alþekt eldfjöli, eins og
t. d. Snæfellsjökull og Oræfajökull, hafa byijað að gjósa fyrir ísöld og
hafa síðan gosið við og við. Hvortveggju eru auðkend með sérstöku
merki á uppdrættinum.
Þó þessar skýringar séu fáar og stuttar, vona ég þó, að þær geti
verið til leiðbeiningar, svo að þeir, sem lesa uppdráttinn með athygli,
geti skilið hann, þó eigi séu jarðfróðir áður, einkum ef þeir um leið