Eimreiðin - 01.05.1902, Blaðsíða 45

125
gagnvart veraldlegu ríki. Verður hér um það eina sagt, að sjálfir
hinir mestu frumherjar fá ekki brotið af sér bönd sinnar aldar
eða af sér með öllu hrundið fargi þess lögmáls sögunnar, er sam-
tíðin fylgir.
En orðið samvizku hafði hann uppkveðið, og samvizku-
frelsi. En þessi orð lágu síðan geymd og nálega gleymd svo
öldum skifti undir lútherskri rétttrúunar trúarfræöi og stirðu ríkis-
kirkna ráðlagi. En orð Lúthers hefur reynst á líkan hátt og
hnotkjarninn, sem skelina sprengir að lokum. Herder sagði satt:
»Andi siðabótarinnar er óendanlegur og æ lifandi«. Hér er og
Ivöfalt hlutfall og áhrifin ekki einhliða. Frjáls rannsókn í trú-
arefnum hefur í för með sér ekki einungis nám og iðkan frum-
tungna biblíunnar, heldur og sögu og fornfræöi, þjóðfræði, mann-
fræði o. s. frv., því að eins og tilveran frá duftinu til fjarlægustu
sólna er samanhangandi og lifandi heild, eins myndar öll fræði vor
mannanna, sem rekur og rannsakar tilveruna, eitt einasta rílci með
ótölulegum löndum, sem þar liggja til. Pað liggur í eðli siðabót-
arinnar, að krefjast þess, að allsherjar mentun útbreiðist meðal
fylgjenda hennar, enda var þeirri kröfu í upphafi framfylgt sem
skýlausu skilyrði, að hin mikla bylting gæti náð og haldið sigri
sínum. En hins vegar hefur hin frjálsa rannsókn og hin almenna
fræðsla, er hin lúthersku löndin óneitanlega hafa náð um fram páfa-
trúarlöndin, haft áhrif á sjálfa trúarfræðina. Hin danska lútherska
vor við þessi aldamót er, sé horft á heildina, æði-ólík þeirri lúth-
ersku, sem hér í landi var lögleidd 1536 með sömu trúarjátn-
ingum (symbólum) og fræðum, sem enn þá gilda. Fjögurra alda
framþróun síðan stendur eflaust í stórri skuld við »evangelíið«, en
ekki er síður óefanlegt, að skilningur manna á því hefur veruleg-
um breytingum tekið fyrir áhrif vaxandi siðmenningar.
Eins og eining er aðalhrós hinnar rómversku kirkju, eins má
kirkja mótmælenda hrósa sér af margbreytni sinni. Lífið sjálft er
margbreytilegt. Rétttrúun og lútherska eru gagnstæðileg huggrip,
eins og þegar sést af hinum ýmislegu og ófáu rétttrúunum, sem
ekki koma saman sín á milli. Rétttrúan er orð, sem ekld getur
átt fleirtölu. Og innan hverrar lúth. landskirkju fyrir sig myndast
svo flokkar, sem ekki sitja á sárs höfði sín á milli. Slík kirkja getur
með engu móti átt annað nafn en millibilskirkja, sem hlýtur og á
að líða undir lok, óðara en sú mótsögn milli tilveru hennar og frum-
reglu siðabótarinnar í öndverðu hefur náð vitund og skilning al-