Eimreiðin - 01.05.1902, Side 46

126
mennings fyrir lögmál og hreyfingu hlutanna. Pað markmið, sem
siðabótin stefnir á, eins áreiðanlega eins og fljótið fellur frá há-
lendi til hafs, það er ummyndan rétttrúunarinnar í hvers manns
trúar- og siðgæðislega lífsskoðun á eigin ábyrgð. Frjáls félög ein-
stakra manna, þeirra sem líkra skoðana þykjast vera, munu án
efa taka arf þjóðskirkjusafnaðanna, þegar stundir líða, og afskifti
ríkis falla úr sögunni. Pað, sem í rótinni býr, leitar upp stofninn,
og enginn, sem hugmynd hefur um, hvað í raun réttri er mót-
mælendatrú, getur efast um að lúthersk landskirkjustjórn ber sjált
í sér þann vísi, sem verður henni að bana.
það er þessi »óttalega afleiðing« sem lá í uppreistinni móti
helgivaldi páfans fyrir 400 árum síðan. Hvernig sem rétttrúar-
menn mótmælenda reyna til að dylja það, fer alt á eina leið.
Menn geta — eins og hér í landi er gjört — leitt fram aðalfrum-
regluna: »réttlætinguna af trúnni«, og svo formlegu regluna: »að
ritningin gefi reglur fyrir kenningunni«, en samt hljóta menn að
játa, að frumatriði siðabótarinnar og meginmergur var krafa sam-
vizku hvers eins og viðurkenning þeirrar skyldu, að kjósa sér
sjálfur stöðu fyrir trú sína og siðgæði »í frelsi eiginnar ábyrgðar.«
Að gjöra Lúther eða nokkurn annan að páfa, að binda samvizkur
manna við hans sérstaka skilning eða við hans sérstöku »symból«,
það er að skifta einum þrældómi fyrir annan, sem þó er langtum
þýðingarminni, Hið mikla fríhyggjutímabil, sem endaði í minni
þeirra, sem enn lifa, en nú er aftur hafið á ný, þótt umbreytt sé
nokkuð og öðruvísi tímum háttað, það er meira en óyggjandi vitnis-
burður mannkynssögunnar, að grundvallarreglu siðabótarinnar verður
ekki hnekt, sízt nú, þegar lýðvald og jafnaðarskoðanir er búið að
gegnsýra allan þorra alþýðu manna.
En þótt endimarkið sé þannig auðsætt, er alls ekki þýðingar-
laust, hvernig því er náð. Ofbeldisleg fráhvörf, rykkir og gönu-
hlaup í þróun hlutanna hefur ætíð í för með sér, eins og reynslan
hefur margsýnt, háskasamlegt afturkast, enda veldur heift og hatri
á tvær hendur, þeirra, sem sigra, og þeirra, sem miður hafa, og
þau mein eru langan tíma að gróa. Trúarlegar mótsetningar rista
djúpt, engar dýpra, því þar er um lífsskoðanir manna, eða innri
sannfæringar, að tefla — grundvallalög þau, er menn trúa að ráði
í tilverunni og dæmi gott og illt, rétt og rangt. farna er þunga-
miðja stríðsins, sem stendur kyr, þegar alt það ryk er rokið burt,
sem þröngsýn trúarfræði þyrlar upp annars vegar og blind og