Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1977, Síða 61

UM FÓLKSFIÖLLDA Á SUDURLANDE ... 1781
61
bauðst starf við bókasafn Frakkakonungs í París, og einnig bauðst
honum kennarastaða við dönsku hirðina. Því boði vildi hann taka, en
þá kallaði faðir hans hann heim 1767. Þar var hann svo næstu þrjú ár.
Finnur biskup var þá að vinna að hinu mikla verki, Kirkjusögunni,
og mun Hannes hafa verið honum til aðstoðar. Síðar sá hann um hana
í Kaupmannahöfn, þegar prentun hófst og þar til henni var lokið.
Eintak í handritadeild Landsbókasafns komið frá Hannesi er með
mörgum athugasemdum hans. Aftur fór Hannes til Kaupmanna-
hafnar 1770, hafði verið boðið starf við Arnasafn og var þar næstu
sjö ár. Vann að útgáfu fornrita og var ritari Árnasafnsnefndar um
skeið. Fór á hennar vegum til Stokkhólms og fann þá brot úr Heiðar-
vígasögu. Skrifaði pistil um þessa för sína, og kom hann ekki út fyrr
en árið 1934, í Andvara, sænsk þýðing í Stokkhólmi 1936. Hann
nefndi hann Stokkhólmsrellu.
Það hafði komið til tals að gera Hannes að prófessor við Háskólann
í Kaupmannahöfn, en varð ekki af, pólitískar sviptingar í Danmörku
á þessum árum (1770-1774) gerðu velunnurum hans erfitt fyrir. Svo
fór, að Finnur biskup kvaddi son sinn heim, en Árnasafnsnefnd í Kaup-
mannahöfn streittist á móti þeirri för, og í bili mun Hannes hafa kosið
að fresta henni og fékk því ráðið. En 1777 var hann vígður aðstoðar-
biskup föður síns og fór þá heim, en tók að fullu við embætti 1785.
Hann varð fyrir margvíslegum erfiðleikum vegna Móðuharðindanna
og stirfni og skilningsleysis yfirvalda, en úr því rættist með ýmsu móti
síðar. Hann kvæntist 1780 Þórunni Ólafsdóttur stiftamtmanns Stefáns-
sonar, en missti hana eftir fárra ára sambúð 1786. Synir þeirra komust
ekki á legg. Hann gekk síðar að eiga Valgerði Jónsdóttur sýslumanns
Jónssonar á Móeiðarhvoli, og er út af þeim mikil ætt sem kunnugt er.
I biskupsembætti naut Hannes sín vel. Hann var eftirgangssamur við
presta bæði um þeirra kunnáttu og ekki sízt barnafræðsluna, sem þeir
höfðu á hendi, þeir skyldu færa kirkjubækur sem var nýlunda o. s. frv.
Hann var formaður lestrarfélags Suðurlands, sem var hið fyrsta sinnar
tegundar, en tæpast ætlað öðrum en lærðum mönnum. Hann gaf
út Kvöldvökurnar, og áttu þær geysilegum vinsældum að fagna.
Þær voru gefnar út á vegum Landsuppfræðingarfélagsins. Um mann-
fækkun af hallærum á íslandi var merkasta rannsókn Hannesar, og
margt fleira hafði hann áður gefið út eða samið og liggur í handriti,
t. d. í íslenzkum fræðum, landbúnaði, hagfræði, lagaskýringum og
réttarsögu fyrir utan margt í guðfræði að sjálfsögðu. Verður þetta
ekki frekar talið, en vísað til íslenzkra æviskráa eftir Pál E. Ólason og
rits Jóns biskups Helgasonar um Hannes Finnsson, Reykjavík 1936.
Þrátt fyrir þann frama allan sem Hannesi Finnssyni stóð til boða
erlendis, má nokkurn veginn öruggt telja, að hann hafi ekki haft í
huga að setjast þar að. Þetta kemur fram stöku sinnum í bréfum.
Til að koma hugsjónum sínum í framkvæmd, að mennta og manna
þjóð sína, varð hann að starfa í landinu, og þannig var hann í sveit
settur með stóran frændgarð í mestu áhrifastöðum og síðan mægðir
við Stephensenana, sjálfur í biskupsembætti, sem hann mun hafa eygt