Andvari - 01.10.1963, Blaðsíða 79

ANDVARI
ATHUGANIR Á STÍL HÁVAMÁLA
197
sagður fram í sal hins Háva, og sá sem
mælti allan tímann væri hinn Hávi sjálf-
ur, Óðinn.
Jafnframt var til gamalt fræðiljóð und--
ir ljóðahætti, sem hófst: Gáttir allar . . . ,
svo og safn stakra erinda og brota, meðal
þeirra tvö um ástarævintýr Óðins, sögð
af honum sjálfum. Þegar bæði þessi söfn
(1—110 og 111—164) voru sameinuð,
urðu til núverandi Hávamál. Við samein-
inguna fékk allt safnið þetta heiti, og af
því flaut sú ranga og hvatvíslega hug-
mynd, að sá sem talaði í fyrsta stóra kvæð-
imt (1—77) væri einnig Óðinn. Ekkert
er því jafn óeðlilegt og ruglandi og að
kalla þennan hluta „hin eiginlegu Eláva-
mál“, eins og stundum er gert, til að-
greiningar frá öðrum hluta safnsins. Hann
hefur alveg efalaust verið tekinn scinast
upp í það, og hann er alls ekki neitt Óð-
ins mál.
Það er þannig sannkallað ritstjórnar-
verk, að minnsta kosti í tveimur áföng-
um, sem liggur til grundvallar Hávamál-
um, eins og þau standa skráð í Codex
Regius.
Merki benda til, að öllu þessu verki
hafi verið lokið og Hávamálasafnið full-
gert, þcgar Snorri setti saman Gylfaginn-
ingu.
Svo sem ég hef annarstaðar haldið
fram, sýnist ekki ólíklegt, að greina megi
hönd Snorra við niðurskipan safnsins.
Tvær setningar í lokavísunni verðskulda
sérstaka athygli vora: Nú eru Háva mál
/kveðin Háva höllu í — og: Njóti sá,
er nam. I fér endurþekkjast viss mörk frá
sögunni í Gylfaginningu. Gylfi konung-
ur kemur til Ásgarðs, dulhúinn scm gam-
all förumaður, til að grafast fyrir um or-
sakirnar að veldi og rnætti Ása. Þegar
hann stendur svo í Háva höllu, litast
um og sýnast margir hlutir með ólíkind-
um, þá lætur Snorri hann minnast fornra
vísdómsorða, og hann hefur yfir fyrsta
erindi Hávamála:
Gáttir allar,
áðr gangi fram,
um skoðask skyli,
um skyggnask skyli,
því at óvíst er at vita,
hvar óvinir
sitja á fleti fyrir.
Og þegar hinni löngu viðræðu er lokið
og Gylfi konungur hefur hlotið svar við
hverri spurningu, þá beinir hinn Hávi
til hans orðum, sem við finnum enn í
lokaerindi I fávamála: Ok njóttu nú, sem
þú namt.
Þessi samsvörun getur naumast verið
tilviljun. Eðlilegasta skýringin er sú, að
höfundur Gylfaginningar og samsteypu-
maður Hávamálasafnsins sé einn og sami
maður. Samsetning og niðurskipan Háva-
mála er óneitanlega mjög merkilegt verk
og á engan líka annarstaðar í Eddukvæð-
um. Það vitnar um yfirsýn og markvísi,
sem aðeins er hægt að gera ráð fyrir hjá
manni, sem hefur liugsað sitthvað um
bókmenntaleg efni og er mjög innlífur
hinni alþýðlegu geymd á íslandi. Allt
þetta fjölskrúðuga safn er lagt í munn
Óðni og þar með sett í goðsögulega um-
gerð. Þetta kemur algerlega heim við
stílræna meðhöndlun Snorra á goðfræði-
efninu í Gylfaginningu og Skáldskapar-
málum.
Enn ber að hyggja að einu atriði, sem
virðist tengja Snorra ennþá fastar við
niðurskipan Hávamálasafnsins. Það er
undraverð lílcing með hinum tilbúna
ramma um seinni hluta Ilávamála (111
—164) og umgerðinni í Gylfaginningu.
Loddfáfnir stendur í sal hins I láva, alveg
eins og Gylfi konungur, og til hans talar
rödd, sem gefur honum heilræði og fræðir
hann um rúnir og töfraljóð. Það er hinn