Andvari - 01.10.1963, Blaðsíða 77

ANDVARl
ATHUGANIR A STÍL HÁVAMÁLA
195
heyri til sviðsetningunni, svo sem einnig
lokaerindið (164) og síðari hluti erindis
162. Það er miður líklegt, að Loddfáfnis-
mál hafi þvert á móti markað orðalag
lokavísunnar. En ef hin hátíðlega for-
málsruna í 112—137 er numin brott, þá
stendur eftir hýsna sérstætt fræðiljóð (eða
brot af því), sem bæði um form og efni
skilur sig sterklega frá eldra Hávamála-
kvæðinu (1—77).
2.
Málið er dálítið flóknara í fvrri Iiluta
Hávamálasafnsins (erindin 1—110). Idér
höfum við fyrst og fremst hið mikla fræði-
ljóð, erindin 1—77, sem nafnið Háva-
mál er einkum við tengt í vitund almenn-
ings. Erindin 76 og 77 eru bersýnilega
lokavísur. Það sem á eftir fer er annars-
vegar nokkur ósamstæð erindi af ýmsu
tagi og uppruna, sum undir öðrum hætti
(78—95, 103), hinsvegar goðsögulegir kafl-
ar: hin stuttu kvæðisbrot, þar sem Óðinn
hermir tvö atvik úr lífi sínu (96—102
og 104—110). Þetta eru „Óðinsdæmin"
tvö: Óðinn svikinn í ástum, Óðinn svíkur
í ástum. Erik Noreen bendir með réttu
á líkinguna með þessum tveimur brot-
um: „Mér er torvelt að trúa öðru en þau
hafi orðið til bæði í senn eða þá að annað
þeirra hafi verið ort sem fylling og and-
stæða hins“. Mörkin eru ekki alveg skýr,
einkanlega við upphaf fyrra Óðínsdæm-
isins; Múllenhoff (og Erik Noreen) vill
telja erindin 91—95 inngang þess, en
þar birtist mjög hundingjalegt og gróf-
gert viðhorf við sambandi karls og konu.
Þau draga hvort annað á tálar, og ástinni
verður ekki treyst. „Þat ek þá reynda, /
er ek í reyri sat / ok vættak míns munar“,
heldur Óðinn umsvifalaust áfram í 96.
erindi. Tengslin virðast traust. Sennileg-
ast virðist, að upphafsmaður og skrá-
setjari Hávamálasafnsins hafi hér að lok-
um fyrsta stóra kvæðisins slengt saman
nokkrum ósamstæðum vísum og kvæðis-
brotum, raunar af ýmsu tagi, en þó skyld-
um að nokkru. Nokkur þeirra hafa að
likindum tilheyrt fyrirfarandi kvæði, en
annaðhvort fallið niður eða ekki orðið
sett í rétt samhengi, og því skotið inn
aftan við lokaerindin (erindi 78, 79, 84,
103, ef til vil einnig 91—95). Önnur
eru romsur eða kjarnyrðarunur (81—83,
85—89, 90).
Leifar þriðja Óðinsdæmis eru senni-
lega í 13.—14. erindi, þar sem ÓSinn
sjálfur mælir að minnsta kosti. Ef til vill
er ekki öldungis girt fyrir það, að þessar
vísur hafi tilheyrt sama kvæði um heim-
sókn Óðins til Gunnlaðar, er hann sótti
skáldamjöðinn, og erindin 104—110.
Hinsvegar virðist ekki líklegt, að öll þrjú
Óðinsdæmin séu brot úr gömlu, upphaf-
legu Öðinskvæði (gömlu Hávamálum),
eins og Hermann Schneider hvggur.
Bæði hann og 1 leusler telja kjarna alls
Hávamálasafnsins vera í frásögnum þess-
ara Óðinsdæma. Einnig nafnið Idávamál
hafi í byrjun lotið að þeim.
Schneider dregur niðurstöður sínar
þannig saman: „Það mikla kvæði, sem
við höfum nú í höndum, hefur orðið til
með þeim hætti, að þekkt ljóð, yfirgrips-
mikil einræða Óðins, að mestu í frásagn-
armynd, en þó mjög ofin spakmælum,
var aukin og gerð að fræðiljóði, þannig
að umgerð kvæðisins var rofin á köflum,
en efnismagnið aukið í mjög verulegum
mæli. Upphafið var víðtækt safn áður
dreifðra einstakra kjarnyrða, einkum í
spakmælaformi (erindi 1—77). Lodd-
fáfnismál, sem þegar voru til, fengu síðar
aðgang, þá ágripskennt sýnishorn rúna-
töfra, ennfremur safn töfrayrða, sem voru
tölusett, eins og Loddfáfnismál. Kjarni
þessa alls, hin forna einræða Óðins, tap-
aði við þetta drjúgum hluta erinda sinna,
svo og merkingu og samhengi . . . Skrá-
setjarinn hafði hinsvegar svo ríkt í huga