Andvari - 01.10.1963, Blaðsíða 83

ANDVARI
ATHUGANIR A STÍL HÁVAMÁLA
201
Eða 132. erindi:
at háði né hlátri
hafðu aldregi
gest né ganganda —
við 32. erindi Hávamála I:
Gumnar margir
erusk gagnhnllir,
en at virði vrekast;
aldar róg
þat mun æ vera,
órir gestr við gest.
Boðháttur kemur alls ekki fyrir í Háva-
málum I. Og jafnvel ávarpið „þú“ er
sjaldgæft. Það kemur einkanlega fyrir í
erindunum þremur um góða og illa vini
(44—46):
44. Veiztu, ef þú vin átt,
þann er þú vel trúir,
ok vill þú af hánum gótt geta,
geði skaltu við þann hlanda
ok gjöfum skipta,
fara at finna oft.
45. Ef þú átt annan,
þanns þú illa trúir,
vildu af hánurn þó gótt geta,
fagrt skaltu við þann mæla,
en flátt hyggja
ok gjalda lausung við lygi.
46. Þat er enn of þann,
er þú illa trúir
ok þér cr grunr at hans geði,
hlæja skaltu við þeim
ok um lutg mæla;
glík skulu gjöld gjöfum.
Þcssi þrjú erindi cru hyggð með svip-
uðum hætti. 1 Ivert erindi um sig er cin,
samfelld orðskipanarleg hcild; seinasta
braglina lokavísunnar ber þó merkingu
út af fyrir sig. Fyrri helmingur erindanna
lýsir skildaganum — í formi skilyrðis-
setningar eða jafngildis hennar —, síð-
ari hlutinn felur í sér niðurstöðuna eða
heilræðið. Umsagnarmyndin er hér skaltu:
geði skaltu blanda, fagurt skaltu mæla,
Iilæja skaltu. Vináttan (og gagnstæða
hennar) er hreinræktað persónulegt við-
fangsefni tveggja manna. Þctta veldur
því vafalaust, að einmitt í þessum erind-
um bregður skáldið út af venju sinni og
notar beint ávarpsform: Þú.
Erindi 46 flytur efnislega ekkert nýtt:
innihald þess er aðeins tilbrigði við fyrra
erindi (45). Efni allrar vísnaraðarinnar
um vináttuna (41—46) er dregið saman
í seinustu braglínunni: Glík skulu gjöld
gjöfum — sem er rnynduð eins og orðs-
kviður og hefur ef til vill verið það og
þá verið tekinn upp í kvæðið. Hugsunin
hefur þegar verið orðuð í 42. erindi. Gjöf
skal goklin við gjöf, en lausung við lygi.
Sama beina ávarpsformið. „þú skalt“,
cr notað margsinnis í Loddfáfnismálum
(erindi 113, 122, 125, 129, 130) og í
Sigurdrífumálum (crindi 6—13, 20, 29,
32). 1 báðum tilvikum beinir mælandinn
bcilræðum sínum og áskorunum beint
að einum áheyranda, og því er hin beina
ávarpsmynd, þú, í fyllsta máta eðlileg.
1 Hávamálum I er hún hinsvegar undan-
tekning.
Sagnmyndin fyrir almennt heilræði,
reglu eða snið, sem gefið er hverjum og
einum, er nútíð viðtengingarháttar eða
hjálparsögnin skal (viðth. skyli). Síðara
afbrigðið er tíðara í Hávamálum I.
Viðténgingarháttur nútíðar kemur að-
eins fyrir í þremur erindum (19, 56, 61):
19. Haldi-t maðr á keri,
drekki þó at hófi mjöð,
iiíæli þarft cða þegi.
Atliyglisvcrt cr, að crindið hcldur áfram
með ávarpi í 2. persónu:
ókynnis þess
vár þik cngi maðr,
at þú gangir snemma at sofa.