Andvari - 01.01.1948, Blaðsíða 9

ANDVAIU
Röguvaldur Pétursson
5
kostur að gera upp svo flókna reikninga, og enn mun um hríð
deilt um það, hvort ísland hafi fremur tapað en grætt á Vest-
urheimsferðunum, þegar alls er gætt. Enginn mun lengur halda
því fram, að það hafi aðeins tapað.
Að sjálfsögðu er fróðlegt rannsóknarefni að skyggnast eftir
því, hverjar voru helztu orsakirnar til þess, að íslendingar tóku
að þyrpast til Vesturheims. Án þess er naumast hægt að ná
réttum áttum í þróunarsögu islenzkrar menningar og félags-
mála vestan hafs um 70 ára skeið. í sögu um landnám ís-
lendinga í Vesturheimi er að upphafi rakinn harðindaannáll
íslands frá upphafi, í því skyni, að ljóst megi verða, að Vest-
urheimsferðirnar hafi fyrst og fremst sprottið af atvinnukreppu
og vonlausri haráttu íbúanna í þessu harðbýla landi, sem frá
upphafi landsbyggðarinnar hafi hrjáð þjóðina með eldgosum,
hafísum, mannfelli og hordauða kvikfénaðarins, viðnáms-
laust að kalla. Þetta sjónarmið er viðlika ófrjótt og vikurbreið-
ur Heklu eða sjálfur hafísnæðingurinn. Skáld getur leyft sér
að kalla líf þjóðarinnar „eilíft kraftaverk“, vegna þess að
slcáldum leyfist yfirleitt svo margt og ekki sízt þegar þau
herða strengi sína við mjög hátíðleg tækifæri. En málið horfir
óneitanlega öðruvísi við, þegar á að fara að „sanna“ krafta-
verkið með tilstyrk bölmóðsþrunginna annála eða volæðis-
fullra bænarskjala, þar sem mestur hluti volæðisins er tómt
form; rétt eins og útmálun spillingar og synda manneskjunnar
í gömlum bænabókum, er þó var lögð í munn skikkanleg-
asta fólki — og þótti því betri sem hún var fjær öllu réttu
lagi. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að þjóð vor hefur
á þeim þúsund árum, er hún hefur byggt þetta land, skapað
og við haldið menningu, sem framar öllu öðru hefur gefið
henni kraft og rétt til þess að vera sjálfstæð þjóð á nýrri öld,
þrátt fyrir fámenni sitt og fjárhagslega bresti. Auðvitað er
auður og velsæld alls ekki einhlítt til þess að skapa menn-
ingu, vinna andleg afrek. Hitt er jafnvíst, að engin sú þjóð get-
ur komizt til menningarþroska, sem lepja verður sifelldlega
dauðann úr krákuskel. Nú vil ég sizt gera lítið úr eðliskostum
þess kynstofns, sem þetta land hefur byggt. En hitt er jafn-