Skírnir - 01.12.1918, Blaðsíða 83

'Skírnir]
Ritfregnir
369
hans börðust góðar og illar vœttir um völdin'fí sál hans, en ung
saklauB stúlka, sem hann unni, gat bælt niður hinar ógöfugu fýstir
bans um tíma. Fráfall hennar sviftir hann alveg”trúnni á hið góða
í tilverunni, en samt verður hann að fylla*lif’sitt einhverju, og
fógirndin gagntekur hann svo, að hann lokar sig úti frá sambýli
■við aðra menn og verður fyrirlitinn og hataður. Einn ljósdepill
■ er þó í þessu tímabili lífs hans, og er það ástjhans á frú Rann-
veigu, ást, sem er reyndar alleigingjörn, en þó^sönn og innileg.
Hans betri rnaður er að skjótast upp úr syndafeninu, en h ú n vill
hann ekki, og hann verður enn þá djöfullegri, jafnvel gegn henni.
En á dánarbeði hans skýzt lokslns endurrninningin um æskuvinu
hans, sem hann er alveg búinn að gleyma, upp úr hug hans og
bjargar honum frá sambýlinu við drauginn, sem hefir elt hann
gegnum alt lífið. Það er hór eins og segir í Sálin vaknar:
» . . . mennirnir eru ekki vondir . . . . en heimurinn hleður utan
á þá alla vega litri rangindaskel, af því að þeir gæta sín ekki
fyrir eigingirninni«. Nú dettur skelin af honum. Hann sór, að
hann er einstæðingur, yfirgefinn af öllum. Þá skilst honum loksins
sfn meginvilla, sú að hann hafi tekið sig út úr, ekki skoðað sig í
sambýli, samvinnu við aðra, við allan heiminn. Og hann sór, að
það er af þvf, að »mennirnir hafa mist sjónar á þessu mikla lög-
máli allsherjar-sambýlisins, að veröldin stendur nú í björtu báli«
— sagan gerist á þessum síðustu og verstu tímura — og að hann
er sjálfur »skipbrotsmaður á strönd eilífðarinnar«. Og upp úr sál
hans stígur >>andvarpið forna, sem altaf verður nýtt: Guð, vertu
mér syndugum líknsamur«. Hefir höfundurinn komist einna lengst
í sálkönnun í lýsingunni á þessum manni. Fróðlegt væri annars
að bera hann saman við svipaðar sögupersónur í fyrri skáldritum
Einars Kvarans svo sem Þorbjörn í Ofurefli-Gull, og
Lónharð fógeta í leikritinu með því nafni.
Þá er nú þróunarsaga G r í m u gömlu þvottakerlingar engu
síðri. Húu er hin mesta kjaftakerling, kvenskass og ræfill — á
yfirborðinu, lítur jafnvel á sjálfa sig sem ræfil. En frú Finndal
tekst að reisa hana við, gefa henni virðing þá fyrir sjálfri sór, sem
Lana vantar og stendur henni svo mjög fyrir þrifum í andlegu til-
liti. Innri maður hennar er göfugur. Þó hún steli, er það ein-
göngu í þágu annara bágstaddra, og hún elskar son sinn, sjómann-
inn unga, er ver öllum gróða sínum til að kaupa kofann handa
henni móður slnni. Hún lifir einungis til þess að fórna sjálfri séjr
fyrir yngri son sinn, vitskerta Láfa. Hún er ekki svo afleitur
24