Skírnir - 01.12.1918, Blaðsíða 36

322
Erasmus frá Rotterdam
[Skírnir-
með öllu móti, illu og góðu, að fá hann til þess að rita
móti Lúther. Sérstaklega mögnuðu þeir sókn sína á
hendur honum, þegar Lútlier kom út af Wartburg, og
menn því alt í einu sáu, að þeir voru ekki lausir við
hann. Nú var Erasmus sá eini, sem gæti fengið áheyrn.
En hann þumbaðist fyrir og lofaði því einu, að hann
skyldi »hugsa um það«. Og ástæðan var alt af sú samat
Þrátt fyrir alt og alt var hann hræddur um, að með þvi
að berjast á móti siðbótinni kynni hann að vera að berj-
ast gegn heilögum anda.
VI.
Tilgangur greinar þessarar er ekki að rekja æfisögu
Erasmusar, heldur að eins gefa sýnishorn af honum og
um leið sýnishorn af vísindamensku og aldaranda í byrjun
1(). aldar. Rúmsins vegna skal nú fátt eitt greina fleira.
Hugsjón hans lá í rústum. Að vísu leit stundum svo út,
sem hún mundi rísa upp af nýju, en það reyndist jafnan
loftkastalar. Grjáin dýpkaði jafnt og þétt, og fjandskapur-
inn magnaðist milli fiokkanna. »Friðsamleg siðbót« fór
að verða óskapnaður, sem livergi kom nálægt veruleik-
anum. Samt var Erasmus furðu lengi tregur til þess a&
sleppa þeirri liugsjón sinni. Og það er það, sem gerir
aðstöðu hans á pörturn svo neyðarlega. Hann er eins og
stórhveli, sem lendir milli hafísbreiðunnar og lands.
Kraftarnir og stærðin koma ekki að neinu lialdi gegn
slíku oí'urefli. Mirabeau var ekki ósvipað staddur í
upphafi stjórnarbyltingarinnar fiönsku, þó að þar væri
um meira sjálfskaparvíti og tvíveðrungsliátt að ræða.
Árið 1524 ritar Erasmus loks á móti Lúther bók sína
»Um hinn frjálsa vilja«. Það var margt, sem ýtti Eras-
musi af stað. Auk þess, sem áður ér nefnt, bættist það
nú við, að Ulrich von Ilutten, kunningi Lúthers, réðist á
Erasmus með sárbeittu háði, en Hinrik VIII. Englands-
konungui’, ástvinur Erasmusar, liafði ritað móti Lúther
og fengið það óþvegið hjá honum aftur. Bók Erasmusar
þykir snildarverk í sinni röð. En sarnt var bókin eins