Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1934, Blaðsíða 126

284
Bækur.
IÐUNN
um einyrkjalifsins verður sjálfstæðið sér hvað eftir annað til
háðungar. Fyrir jiað fórnar Bjartur allri gæfu heimilis sins,
lífi konu sinnar, fjögurra barna sinna, heilsu og vellíðan allru
á heimilinu. Og sjálfslæði Bjarts reynist ekkert annað en inni-
haldslaust hugtak. Hann er gersamlega háður valdi annara.
Sjálfstæði lians er jafnvel sýnd háðung samskolanna. Og jró
er ef til vill galli á sögunni, að ekki er skýrt nógu Ijóst fé-
lagslega, livað ósjálfstæður Bjartur er. En háðung sjálfstæðis
hans speglast engu að siour glögglega i sögunni, enda er
Bjartur fram settur i humoristiskum stil. Hann er að visu hetja,
sem hefir ritað á skjöld sinn: Ég skal aldrei gefast upp, en
jjessi einkunnarorð snúast meir og meir upj) i kalda hæðni,.
liljómlaus tómyrði. Það grefur dýpra og dýpra undan sjálf-
stæði Bjarts, hann verður eins og drangi í hröðu straumfalli,
j)að fellur burtu, lengra fram, en skiiur hann eftir. Og svo
langt gengur, að jafnvel börnin ygla sig framan i sjálfstæði
hans. Það dregur til uppreisnar á heimilinu. Þungur grunur
seitlar inn í sál Bjarts. Hann hefir fórnað sjálfstæðinu mann-
leik sinum. En neðan undir skeggrótinni á hálsi hans er mjúk-
ur blettur, sem reyndar að eins ein vera í öllum heiminum
veit um. Innra líf sitt hefir hann falið fyrir öllum. Ásta Sól-
lilja fær eitt augnablik að skygnast jrangað. »Það var eins og
hann sæi gegnum tímana til fjarstaddra daga. Og varð alt í
einu þreyttur, það haustaði i svip hans í einni sjónhendingu,
eða réttara sagt, andlit hans rann saman við vegu haustsins
án litar og forms, maður stendur framandi gagnvart sínu
eigin lifi —«. En þetta er að eins i svip. Áfram skal haldið
á vegum sjálfstæðisins, hvað sem ])að kostar, aldrei, aldrei
skal gefist upp.
En örlög þessa einyrkja draga hugann dýpra að sér. í tákn-
mynd sinni opna þau nýjar viddir, þar sem íslandssagan blas-
ir við. Hver er þessi einyrki, hver er Bjartur, sem skírir bæ-
inn sinn Sumarhús, þar sem áður hétu Veturhús? Hver er
Kólumkilli, sem öllu er fórnað, lífi og hamingju? Sjálfstætt
fólk er góðlátlega búin, en j)vi j>yngri ádeila á sjálfstæði ís-
lendinga. Sjálfstætt fólk er saga einyrkjans, en hún er jafn-
framt saga islenzku þjóðarinnar. Og hún flytur þann beiska
sannleika, að það lif, sem j)jóðin hafi lifað um þúsund ár,
hafi ekki verið nein manneskjutilvera. Það hefir verið barist
fyrir sjálfstæðinu, undir drep hefir verið barist fyrir sjálfstæð-