Kirkjuritið - 01.04.1971, Blaðsíða 56

ÞÓRÐUR TÓMASSON, safnvörður:
Kirkja Olafs kóngs á Krossi
Um upphaf byggðar í Austur-Land-
eyjum í Rangárþingi segir svo í
Landnámu: „Hildir og Hallgeirr og
Ljót systir þeirra voru kynjuð af Vest-
urlöndum. Þau fóru til íslands og
námu land milli Fljóts og Rangár,
Eyjasveit alla upp til Þverár. Hildir
bjó í Hildisey . . . Hallgeirr bjó í
Hallgeirsey . . . Ljót bjó á Ljótarstöð-
um." Þetta skal haft fyrir satt hér og
þá einnig það, að kristin trú hafi átt
athvarf í Landeyjum á landnámsöld.
Jarðrask og skráðar heimildir sanna,
að kirkjur hafa staðið í Stóru-Hildisey
og á Ljótarstöðum í upphafi kristni,
og án efa hefur kirkja staðið í
Hallgeirsey á sama tíma.
Tvcer kirkjusóknir voru í Austur-
Landeyjum, Krosssókn og Voðmúla-
staðasókn. Hér skal staðar numið við
sögu Krosskirkju í stuttu ágripi.
Frá fyrstu byggð á Krossi kann
enginn að segja með vissu, en nafn-
ið bendir til þess, að saga staðarins
sé tengd kristnihaldi allt frá byrjun.
Til mun þjóðsaga, er segir, að menn
í sjávarháska hafi kastað krossmarki
fyrir borð sunnan íslandsstranda og
heitið að gera þar kirkju, sem kross-
inn bœri að landi, ef þeir kœmust
heilir á húfi úr háskanum. Heitið
gekk eftir, og krossinn bar upp á
Krosssand í Landeyjum. Þessu mun
hvorki hœgt að játa né neita. Hér
er því til að dreifa, að nafnið getur
verið allt frá landnámsöld og eins vel
getur það átt skylt við hafnarkrossa,
sem um getur í jarteinum Guðmund-
ar góða, Hólabiskups. Frá Krosssandi
hafa menn sótt sjó um allar aldir
byggðar.
Um Kross getur fyrst í máldaga
kirkju á Ljótarstöðum, sem talinn er
frá 1179 í Fornbréfasafni, en þar
segir svo: „Maríukirkja á Ljótarstöð-
um á tíu hundruð í landi, kú og œr
sex, búning sinn slíkan, sem er. Þar
skal skylt að syngja annan hvern
dag löghelgan og enn fjórða hvern
óttusöng og skal heima tíund allra
heimamanna, og skal prestur syngja
þar frá Krossi og kaupa að honum
11 mörkum vaðmála. Lýsa fyrir alla
helga daga þá, er sungið er."
Krosskirkju getur í kirknatali Páls
biskups Jónssonar frá því um 1200,
sem greinir kirkjur með prestsskyldu,
en þar segir: „Þessar kirkjur í Eyja-
sveit: Á Vámúlastöðum, að Krossi,
á Skúmsstöðum."