Jörð - 01.09.1940, Page 126

við fólksfjölda (en það veröur
auðvitað alltaf að gæta þess í
svona efnum, að miða við mann-
fjölda!). Miðað við mannfjölda
er t.d. meira af fullgildum anda-
trúarmönnum á íslandi en í öðr-
um löndum (að ég nefni ekki
guðspekinga, good-templara,
skáld, listamenn og aðra meira
og minna á snærum andans).
Lika er hér meira af þjóðnýtt-
um fyrirtækjum en annars stað-
ar (miðað við mannfjölda) og
mun ég að vörmu spori snúa
mér að því, að sýna fram á, að
þetta er andlegt fyrirbrigði. Og
menn skifta fremur við þessi
þjóðnýttu fyrirtæki en önnur
sambærileg, og bendir það þá
einnig til hins andlega viðhorfs
Islendinga.
Þessu siðasttalda til sönnun-
ar þarf ekki annað en nefna
þær viðtökur, sem bókaútgáfa
Menningarsjóðs hefir hlotið og
myndi sjást enn betur, ef gefiö
væri með bókunum. En þó ber
af um forystumenn þjóðarinn-
ar, er sáu þetta fyrirfram út frá
hinni merku uppgötvun, er þeir
höföu gert áður: að kveða megi
niður alla samkeppni innan
jijóðfélagsins, með því aö láta
lögin keppa viö hana. Getur
hver maður sjálfur séð, hversu
mikilvægum andlegum lögmál-
um hér er beitt, því hvert það
þjóðfélag, sem er sjálfu sér
sundurþykkt, fær ekki staðist,
lieldur leggst það í auðn; hins-
vegar skal með lögum land
208
byggja — og þarf ekki fleiri
orðum að þessu að eyða.
Það, að kunna að meta and-
ann, er sem sagt aðalgáfna-
merkið. Og hefir þegar verið
sannað hér á undan, að í því
efni standa íslendingar öðrum
þjóðum framar. Það er því bara
til gamans, að ég leyfi mér að
benda á fáein dæmi til viðbótar.
T. d. eru það ekki margar
þjóðir, sem hafa áttað sig á því
eins vel og við, að þegar rétt er
aö staðið, njóta allar greinar
þjóðlífsins — m. a. s. svo óand-
legt atriði sem fjármál — góðs
af andanum. En til þess verður
auðvitað ríkisvaldið að taka
málið í sínar hendur. Merkasta
atriði slíkrar skipulagningar
með okkur er einkasala ríkisins
á verðmætasta afbrigði andans
— vínandanum. Jafnframt sýn-
ir það bezt, hvað hinn gáfulegi
skilningur þjóðarinnar (og þó
einkum forystumanna hennar)
stendur djúpt, að hún hefir var-
að sig á þeim auðvelda misgán-
ingi, að láta þessa verðmætustu
mynd andans fala fyrir litið.
Það þroskar menn andlega að
verða að kosta nokkuru til þess,
sem hefir varanlegt gildi.
Gáfulegri hagsýni þjóðarleið-
toganna í skipulagningu þess-
arar virkjunar á andanum er
fyrir komið með slíkum yfir-
burðum, að ekki verður líkt við
neitt, er menn þekkja, nema
kontrapunktinn í hinni æðstu
hljómlist. En hann er með þeim
jöbð-