Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Síða 74

5KOLASTARF OG MARKAÐSLOGMALIN
endur. Þessi samkeppni verður mest í stærri sveitarfélögum þar sem samgöngur
eru góðar og ekki langt að sækja skóla. Spyrja má hvort það þjóni lýðræðinu ef val-
möguleikar eru mjög breytilegir eftir sveitarfélögum og að sums staðar verði ekki
hægt að gefa kost á vali vegnar smæðar skóla og fámennis. Hvað verður um þá
nemendur sem af einhverjum ástæðum þurfa meiri stuðning og þjónustu en venju-
legur nemandi? Er hugsanlegt að þessir nemendur fái sérstakan fjárhagsstuðning
(sbr. dreifbýlisstyrk á árum áður) og á þann hátt verði þessir nemendur eftirsóknar-
verðir fyrir skólana?
í Bandaríkjunum hefur áhugi aukist á því að leyfa foreldrum og nemendum að
velja sér skóla. Þetta gerðist í kjölfar þess að árið 1983 var skýrslan „A Nation at
Risk" birt þar sem skólakerfið var mjög mikið gagnrýnt, m.a. fyrir lélegan árangur.
Yfir tuttugu fylki í Bandaríkjunum hafa nú breytt löggjöf sinni til að auka frelsi
foreldra og nemenda til að velja skóla við hæfi, þannig að nemendur geti skipt um
skóla að vild („vote with their feet") og skapað á þann hátt aukið aðhald (Boyd
1991, Cookson 1991 og Fowler 1992). Svipuð þróun hefur átt sér stað á Englandi en
umræðan þar hefur meira snúist um það hvernig megi finna jafnvægi á milli réttar
einstaklingsins til að velja og samfélagslegra markmiða (Edwards og Whitty 1992).
Það er ljóst að foreldrar og nemendur hafa í auknum mæli sýnt áhuga á því að
fá aukið frelsi til að velja skóla við hæfi enda má spyrja hvað mæli gegn því að auka
þetta frelsi. Til þess að jafna mun má vel hugsa sér dreifbýlisstyrki fyrir þá sem
þurfa að sækja menntun sína langt frá heimabyggð.
SAMNINGSSTJÓRNUN - NÝSKIPAN í RÍKISREKSTRI
Til þess að gera skólum kleift að bjóða upp á aukið valfrelsi þarf að auka svigrúm
og athafnafrelsi þeirra. Hugmyndin um aukna valddreifingu og þjónustusamninga
milli ríkis og einstakra skóla - oft nefnt samningsstjórnun - er tilraun í þessa veru.
Samningsstjórnun er nýjung sem stjórntæki í ríkisrekstri og hafa stjórnvöld,
aðallega fjármálaráðuneytið, haft áhuga á að breyta rekstri og rekstrarumhverfi
ríkisstofnana í formi þjónustusamninga. Samningsstjórnun felst í tvennu:
Annars vegar fær stofnunin aukið sjálfræði til ákvarðana um tilhögun rekstursins
og með hvaða hætti hún nær tilskildum árangri. Hins vegar er gerður formlegur
þjónustusamningur á milli stofnunar og ráðuneytis sem felur í sér hvaða árangri
stofnunin skuldbindur sig til að ná og hvaða endurgjald ráðuneytið áformar að
veita (Fjármálaráðuneytið 1994:3).
Meginhugsunin með þessu fyrirkomulagi er að stofnanir takast á hendur ákveðnar
skuldbindingar, gagnvart stjórnvöldum og neytendum. A móti kemur aukið sjálf-
stæði í rekstri og starfsháttum. í því felst m.a.:
Minni afskipti stjórnsýslu af innri málum. Aukið sjálfræði varðandi nýtingu fjár-
tnuna. Aukið sjálfræði í launa- og starfsmannamálum. Skuldbindingar geta falist í:
Framleiðni, t.d. með umbótum í rekstrarmálum. Hagkvæmni, t.d. með auknum
tekjum eða lægri kostnaði. Gæðutn t.d. tneð betri þjónustu. Aukinni virkni, t.d tneð
þróun nýrrar þjónustu (sama rit bls. 5).
72