Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Blaðsíða 115

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/2010 115
gUðmUndUr ingi gUðmUndSSon og gUðBJörg linda rafnSdÓttir
Til samanburðar má nefna að rannsókn sem Borg og Riding (1991) gerðu í Bretlandi
sýndi að 72,5% framhaldsskólakennara upplifðu mjög mikla eða mikla ánægju með
starf sitt.
áHrifaþættir starfsánægju
Starfsánægja er að ýmsu leyti flókið hugtak. Ómar H. Kristmundsson (1999) bendir á
að sumar rannsóknir á starfsánægju hafa nálgast viðfangsefnið út frá almennri upp-
lifun fólks í starfi (e. global satisfaction) og aðrar út frá viðhorfum til tiltekinna þátta
starfsins, eins og samskipta, launa, starfsanda og stjórnunar (e. facet satisfaction).
Innri og ytri áhrifaþættir
Evans (1998) er meðal þeirra sem fjalla um innri og ytri áhrifaþætti í starfi. Hún greinir
á milli þátta sem kennarar hafa ánægju af, en þeir þættir vísa til innri starfshvatningar ,
og þeirra þátta sem kennarar eru ánægðir með, en þeir vísa til ytra umhverfis kenn-
arans. Evans skilgreinir starfsánægju kennara sem einstaklingsbundið hugarástand
sem ákvarðast hverju sinni af því að hve miklu leyti einstaklingar skynja að starfs-
tengdar þarfir þeirra séu uppfylltar.
Locke (1976) skilgreinir starfsánægju sem jákvæða afstöðu til starfs sem einnig felur
í sér tvo meginþætti. Annars vegar er um að ræða mat sem grundvallast á gildum sem
starfsfólk telur mikilvæg og hins vegar mat á einkennum starfsins.
Enn fyrr, eða árið 1959, urðu Herzberg, Mausner og Snyderman (1959) þekktir fyrir
svokallaða tveggja þátta kenningu sem fjallar um innri og ytri áhrifaþætti starfs-
ánægju. Innri áhrifaþætti á starfsánægju skilgreindu Herzberg og félagar sem þá þætti
sem starfið sjálft felur í sér, t.d. að kennarar upplifi starfið sem áhugavert og gefandi
starf, sem feli í sér sjálfræði, ábyrgð og viðurkenningu. Starf sem gefur þeim tækifæri
til að þróa sig og þroskast. Ytri þættir eru hins vegar þeir sem starfsfólk getur síður
haft áhrif á, t.d. laun, samskipti, starfsöryggi, vinnuaðstæður og vinnufyrirkomulag.
Í kenningu Herzberg o.fl. (1959) er einnig fjallað um hvatningarþætti (e. motivational
factors) og viðhaldsþætti (e. hygiene factors). Hvatningarþættir vísa til innri áhrifa-
þátta og þykja því stuðla að starfsánægju. Viðhaldsþættirnir vísa aftur á móti til ytri
þáttanna. Ólíkt innri hvatningarþáttunum veita þessir þættir ekki eiginlega starfs-
ánægju að mati Herzberg og félaga, en geta þó komið í veg fyrir starfsóánægju.
Ánægður starfsmaður er hins vegar hvattur áfram af innri þáttum starfsins. Á mynd
1 sjást ólíkir starfsánægjuþættir og starfsóánægjuþættir, byggðir á kenningu Herzberg
og félaga.