Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Blaðsíða 123

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/2010 123
gUðmUndUr ingi gUðmUndSSon og gUðBJörg linda rafnSdÓttir
árangursríkt nám eigi sér stað. Kennarinn leitist við að skapa og móta þessi jákvæðu
tengsl í samskiptum við nemendur. Kennar inn þurfi einnig að bera virðingu fyrir
nemendum og sýna þeim áhuga og nærgætni. Þannig byggi hann smátt og smátt upp
traust. Í viðtölunum kemur fram að það taki tíma að byggja upp traust í samskiptum
við nemendur og að skapa andrúmsloft sem byggist á vinsamlegum tengslum, en að
þessi samskiptaþáttur sé ein mikilvægasta forsenda starfsánægju kennara.
umræða
Rannsóknarspurningarnar voru tvær. Sú fyrri beindist að því hvaða þættir hefðu áhrif
á starfsánægju framhaldsskólakennara á Íslandi. Sú síðari tekur mið af kenningum
Herzberg o.fl. frá árinu 1959 og varpar ljósi á það hvort innri hvatningar þættir í starfi
framhaldsskólakennara séu meira áberandi en ytri þættir sem áhrifavaldar starfs-
ánægju. Svar við síðari spurningunni er að innri hvatningarþættir hafa meiri áhrif á
starfs ánægju framhaldsskólakennara en ytri þættir.
Sem svar við fyrri spurningunni, hvaða þættir hefðu áhrif á starfsánægju fram-
haldsskólakennara, má í niðurstöðunum finna nokkra þætti sem koma skýrt fram hjá
flestum viðmælendum sem áhrifavaldar starfsánægju.
Samskipti kennara við nemendur virtust vera sá þáttur sem einn og sér skipti hvað
mestu máli fyrir starfsánægju kennara, en sá þáttur er fyrirferðarlítill í kenningum
Herzberg o.fl. og ekki tilgreindur sem innri hvatningarþáttur. Viðmælendur lögðu ríka
áherslu á mikilvægi þess að byggja upp, móta og viðhalda jákvæðum tengslum við
nemendur, tengslum sem byggðust á trausti, umhyggju, virðingu og sanngirni. Aðrir
þættir sem viðmælendur tiltóku sem mikilvæga fyrir starfsánægju sína voru sjálfræði
í starfi, fjölbreytileiki starfsins og ábyrgð, möguleikar á starfsþróun og að kennara-
starfið veitti þeim tækifæri til að nýta sérfræðikunnáttu sína og áhuga á fræðigrein-
inni. Fagmennska kennara, þekking, færni og áhugi voru þættir sem virtust gera starf
kennaranna merkingarbært. Viðmælendur töldu mikilvægt að finna hvernig framlag
þeirra í kennslu gagnaðist nemendum og leiddi til aukins árangurs í skólastarfinu.
Framangreindir þættir, sem kennarar telja mikilvæga fyrir starfsánægju sína, samsvara
vel starfseinkennalíkani Hackman og Oldham (1980) og áherslum þeirra á sjálfræði,
ábyrgð, merkingarbærni starfs, viðurkenningu í starfi, sérhæfingu og starfsþróun.
Af umræðum viðmælenda mátti sjá að það gætti ákveðinnar togstreitu meðal
kennara um mörk sjálfræðis í starfi og samvinnu við aðra kennara. Flestir viðmæl-
enda kunnu vel að meta sjálfræði sitt og frelsi í ákvarðanatöku. Samvinna og samráð
milli kennara virtist almennt frekar lítið. Þótt sumir þeirra söknuðu félagslegs hluta
samstarfsins voru þeir ekki reiðubúnir til að hafa mikið samráð við aðra kennara um
námsefni og kennsluhætti. Í rannsókn Hafdísar Ingvarsdóttur (2006) kemst hún að
sömu niðurstöðu og nefnir þetta tæknilegt samstarf. Að mati Hafdísar tryggir það
ekki frjótt samstarf sem byggist á gagnrýnni umræðu kennara um starf sitt.
Einn starfseinkennaþáttur í líkani Hackman og Oldham (1980) er endurgjöf (e. job
feedback) sem upplýsir starfsmann um árangur af starfi hans og frammistöðu. Í niður-
stöðum þessarar rannsóknar kemur í ljós að flestir viðmælenda kunna vel að meta þátt