Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Side 188

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/2010188
viðHorf
umhverfi þeirra. Áherslan er á hlutverk háskólanna við að skapa og miðla þekkingu,
sjálfstæði þeirra, akademískt frelsi, hlutleysi og órjúfanleg tengsl rannsókna og
kennslu. Þessi yfirlýsing er stefnuskrá Samtaka evrópskra háskóla.
Hins vegar er um að ræða Samning um viðurkenningu og hæfi að því er varðar æðri
menntun á Evrópusvæðinu (e. Convention on the Recognition of Qualifications con-
cerning Higher Education in the European Region). Samningurinn, sem í daglegu tali
er kallaður Lissabonsamningurinn um viðurkenningu náms (e. Lisbon Recognition
Convention), var undirritaður í Lissabon 11. apríl 1997 af fulltrúum flestra stjórnvalda
ríkja Evrópuráðsins (þ.m.t. Íslands) og þeirra ríkja sem teljast til Evrópusvæðis Menn-
ingarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna. Undirbúningur hans hófst árið 1992 og
voru þá eldri samningar um einstök efnisatriði frá árabilinu 1953–1990 endurskoðaðir
og steypt saman í einn samning. Í forsendum samningsins er kveðið á um mikilvægi
grunnreglunnar um sjálfstæði æðri menntastofnana og nauðsyn þess að verja það.
Sömuleiðis kemur það víða fram í einstökum greinum hans að almennt er gengið
út frá því að háskólarnir séu þeir aðilar í hverju landi sem eru til þess bærir að taka
ákvarðanir í málum er varða viðurkenningu æðri menntunar.
Lissabonsamningurinn hefur síðan verið staðfestur af flestum ríkjum Evrópu enda
var á fundi menntamálaráðherra Bolognaferlisins í Berlín 2003 ákveðið að formleg aðild
að honum væri ígildi skilyrðis fyrir þátttöku ríkja í ferlinu. Lissabonsamningurinn
er þannig í reynd bakhjarl og ein mikilvægasta grunnforsenda þess sem Bologna-
ferlinu er ætlað að skila. Hann er alþjóðasamningur sem leggur stjórnvöldum á herðar
skyldur til að tryggja gæði æðra náms og sanngjarna og málefnalega málsmeðferð við
mat og viðurkenningu náms. Í honum er að finna mikilvægar skilgreiningar á æðri
menntun, hlutverki háskóla og annarra æðri menntastofnana, ákvæði um tryggingu
gæða, eftirlit, vinnubrögð, upplýsingagjöf o.fl.
Viðleitni í þá átt hér á landi að setja löggjöf um skilyrði þess að starfrækja háskóla
og eftirlit með gæðum kennslu og rannsókna er að finna í fyrstu rammalögum um
háskóla frá 1997. Enn fremur má álykta að með tilkomu Bolognaferlisins hafi komið sá
þrýstingur að utan sem leiddi til þess að lög um háskóla voru endurskoðuð árið 2006
í takt við þá þróun sem Bolognaferlið ber með sér. Fjölgun skóla á háskólastigi hér á
landi ýtti enn fremur undir þessa þróun.
Gæðakerfi, gæðastarf og gæðamenning
Nefnt var hér að framan að eftir því sem Bolognaferlinu hefur undið fram hafa gæði
háskólastarfseminnar í heild og inntak námsins fengið æ meiri athygli. Gengið er út
frá því í ferlinu að ábyrgð á tryggingu gæða í æðri menntun liggi hjá háskólunum
sjálfum sem um leið axla ábyrgð sína með virku gæðaeftirliti og síauknum gæðum.
Þannig eru háskólar ábyrgir fyrir því að veita góða menntun og hafa eftirlit með og
meta gæði starfsemi sinnar á sviði kennslu, rannsókna og stjórnunar. Lögð er áhersla á
að upplýsingar um gæðakerfi séu aðgengilegar öllum sem hagsmuna eiga að gæta, s.s.
nemendum, vinnuveitendum, stjórnvöldum, öðrum háskólum og foreldrum. Reglu-
bundið ytra gæðaeftirlit, sem er á vegum stjórnvalda eða þar til bærra hlutlausra eftir-
litsstofnana, beinist að einstökum stofnunum í heild, einstökum skipulagseiningum