Íslenzk tunga - 01.01.1965, Blaðsíða 15

13
NÖFNIN, SEM ENDA Á -STAÐIR
almennu óvissu og örðugleika við að finna sennilega lausn. En ég
vil benda á tvær mikilvægar staðreyndir: í fyrsta lagi eru síað'-nöfn-
in geysimörg og hafa enn verið frjó við nafngiftir á landnámsöld.
Þó hefur ekki tekizt út frá heimildunum að benda á neina grunn-
merkingu í staðir, sem sé sennileg fyrir síðari hluta örnefnis. í öðru
lagi hlýtur að vera varhugavert að gera ráð fyrir mismunandi merk-
ingum í sla8r sem síðari hluta nafna, sem tengd eru bústöðum, og
sem síðari hluta náttúrunafna, af því að það er í ósamræmi við
venjuna. Hliðstæður verða ekki fundnar, að því er ég hezt veit.
A. m. k. er ekki um að ræða sem hliðstæður orð eins og sdter, vin,
by, lorp, tomt (selur, vin, bœr, þorp, tójt).
Sú tillaga til lausnar síað'-nafnagátunni, sem ég ætla að leggja hér
fram, fékk í upphafi hyr undir vængi frá mjög svo skarplegri hug-
mynd, sem Lars Hellberg lét eitt sinn í ljós munnlega. Hellberg hafði
sérstaklega fest sjónir á þeirri reglu meðal s/að-nafna, eins og ég
drap á áðan, að ósamsett kemur orðið slaðir ekki fyrir í örnefnum,
a. m. k. ekki svo, að örugglega verði sannað, heldur aðeins sem orðs-
hluti. Síað-nöfnin skipta þúsundum, en þó er, þegar að er gáð, að-
eins um að ræða gerð örnefna eins og Bessastaðir, Arsta, Torfastað-
ir. Innan miklu ófj ölskrúðugri nafnaflokka, svo sem nafna með -viri,
-ryd, -sater, -by, -tomt, -toft o. fl., koma fyrir allmörg ósamsett orð
svo sem Vinjar, Rud, Sdler, Tomt. Ilellberg hafði einnig velt því
fyrir sér, að til eru samnöfn, eitt a. m. k., þar sem staður í síðari lið
getur merkt ‘stöður (,,stállning“), standandi grind’. Hann bendir
sérstaklega á vefstaður ‘stöður, grind fyrir vef (frumstæður vef-
stóll)’. Hann telur, að *hauja-slaðÍR, heystaðr ‘heyhesja, stöður fyr-
ir hey’ hafi verið algengt samnafn. Miðsænsku og gautlenzku stað-
nöfnin a. m. k. beri að skilja svo, að þau séu upphaflega mynduð
með þessu samnafni. En fyrri hlutinn, *hauja-, hey-, hafi verið felld-
ur niður í innstöðu, þar sem hann hafi verið þarflaus. Eins og Jöran
Sahlgren kallar hann þetta ‘reduktion’ (‘úrfall’).
Ég tel af ýmsum ástæðum, að þetta sé ekki hin endanlega lausn
s/ad-nafnagátuimar. Einkum virðist mér ósennilegt, að liinar mörgu
þúsundir germanskra síað-nafna eigi uppruna sinn í merkingu, sem