Íslenzk tunga - 01.01.1965, Blaðsíða 70

68
HALLDÓR HALLDÓRSSON
stað (þf. af staður) sem andlagi. Auk þess kemur fyrir eitt orðasamband í ís-
lenzku, þar sem stall (þf. af stallur) er andlag og á sér fullkomna samsvörun í
ensku og fornfrönsku (ísl. gjöra stall, e. to malce stall, ffr. faire estal). Munur-
inn á orðasamböndunum með stallur og staður kann í fyrstu að hafa verið mál-
lýzkumunur.
Með hliðsjón af framan greindu er eðlilegast að gera ráð fyrir, að í frum-
germönsku hafi verið til nokkur orðasambönd með stallr (frumg. *stallaz,
*stalnaz), sem merkt hafi ‘stanza’. Þau virðast hafa verið þessi:
*stallá geban, sbr. fhþ. stal geban,
*stalla neman, sbr. ffr. prendre estal, e. to takc stall,
*stallá drepan, sbr. ísl. drepa staU.
Hugsanlegt er þó, að *drepan hafi haft eitthvert forskeyti í þessu sambandi
á frumgermönskum tíma. Um það verður síðar fjallað.
Með þeirri aðferð, sem nú var notuð, verður niðurstaðan hin sama og áður
var komizt að með samanburðinum á drepa stall og hjarta stallrar, þ. e. að
merkingin sé ‘stanza’.
Islenzku orðasamböndin nema staðfar) og taka stað skýra sig í rauninni
sjálf, og sama máli gegnir um ffr. prendre estal, e. to take stall og hið endur-
gerða frumgermanska orðasamband *stallá neman. Þau kunna að eiga rætur
sínar í hernaðarmáiinu, sbr. að ffr. orðasambandið gat merkt ‘stanza til þess
að berjast’.
Erfiðara viðureignar er íslenzka orðasambandið geja stað(ar), fornháþ. stal
geban og hið endurgerða frumgermanska orðasamband *stallá geban. Ymsir
orðsifjafræðingar telja þó, að geja hafi upprunalega haft inerkinguna ‘taka’,
og styðja það m. a. með samanburði við írsku og án þess að hafa gefið gaum
að fyrr greindum orðasamböndum. Ef þetta er rétt, kann þessi ævaforna merk-
ing að hafa geymzt í þessum samböndum, og er þá frummerkingin hin sama
og í nema stað(ar).
Hið erfiðasta við skýringu orðasambandsins drepa stall er að ákveða merk-
ingu sagnarinnar drepa. Tveir kostir virðast helzt koma til greina. Ilinn fyrri
er, að drepa hafi í þessu sambandi verið forskeytt sögn á frumgermönskum
tíma, og er þá einkum um tvennt að velja. Sögnin hefði getað verið *ana-drep-
an, sbr. þ. antrejfen, og fengið merkinguna ‘snerta’, sbr. ísl. drepa á i tilteknum
samböndum. Einnig kæmi til mála, að frumgermönsk mynd sagnarinnar hefði
verið *in-drepan, sbr. þ. eintrejjen, í merkingunni ‘koma’. Síðari tilgátan skýr-
ir betur merkingu orðasambandsins, en sá galli er á, að þ. eintrejjen verður
ekki rakin nema stutt aftur í tímann. Síðari kosturinn er, að drepa hafi aldrei
verið forskeytt sögn í orðasambandinu, heldur merki drepa stall í fyrstu ein-
faldlega ‘að slá staðinn (með fætinum)’. Líklegast er þá, að orðasambandið sé
tekið úr hernaðarmálinu og sé i fyrstu haft um það, er hermenn stappa niður