Íslenzk tunga - 01.01.1965, Blaðsíða 102
100
ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
ing með: „Af manne var ei epter nema fúl epia og bein.“ Setningin
virðist ættuð úr einhverri týndri sögu eða frásögn, ef til vill all-
fornri, en eðlilegra sýnist að þýða epja hér sem eðju en rotið hræ.
Ef gert er ráð fyrir, að epja hafi í öndverðu merkt ‘for, bleyta’,
verður merkingarþróun orðstofnsins eðlileg og auðskilin. Frá tákn-
gildinu ‘bleyta, slabb’ er runnið merkingartilbrigðið ‘nepja’; milli-.
liðurinn hefur vísast verið ‘hráslaga- eða kalsaveður’, og sýnist
óþarfi að gera ráð fyrir, að einhverskonar hugmyndatengsl við lo.
apur (napur : nepja / apur : epja) komi þar til greina. Merkingin
‘ógöngur, klípa’ hefur vafalítið æxlazt af aðalmerkingunni ‘for,
eðja’. Epja gat táknað mýrarbleytu eða foræði og þá jafnframt
ófærumýri. Samskonar merkingarþróun hefur átt sér stað í kvk-orð-
inu jlá, sem merkir ‘flatt mýrlendi’, en líka ‘ógöngur, vandræði’;
að komast í jlá. Yngsta merkingartilbrigðið, ‘glypjulegt, ónýtt efni’,
er líka runnið frá forar- eða leðjumerkingunni, og má benda á hlið-
stæð tilbrigði í merkingu kvk-orðsins efja ‘leðja’. Efja svarar raun-
ar til þ. Ebbe, er leilt af fors. aj og merkti í öndverðu ‘útfall sjávar
eða vatns’, síðan ‘sand- eða leirbleyta í fjöruborði’ og loks ‘leðja
(almennt)’. En spurnir höfum við af því vestan af Fjörðum, að þar
hafi verið sagt, að skór ejjuðust eða vœru efjulegir, er þeir aflöguð-
ust eða teygðust sitt á hvað. Um so. epjast og lo. epjulegur þarf ekki
að ræða frekar; bæði eru nafnleidd, að því er til forms tekur og
merkingar.
Um uppruna og ætterni no. epja er ekki fullvíst. En mjög er senni-
legt, að það eigi skylt við fornnorsku árheitin Apa og Appa
(< *amp-), sbr. fno. Opudalr og Qppudalr, nno. Opedal, Oppedal,
og vísast líka hinn margrædda og umdeilda nafnlið *ap- í fljóta-
heitum í Evrópu sem og lat. amnis (< abnis) og fír. ab ‘fljót, á’.
Hnósi, hnós, hnjósi, lmosi
Um kk-orðið hnósi höfðum við einungis eilt dæmi af bókum, úr
Þjóðsögum Jóns Árnasonar. í orðabók Sigfúsar Blöndals er einnig
vitnað til þessa sama staðar, og er ekki að sjá, að höfundur eða sam-