Íslenzk tunga - 01.01.1965, Page 100

98
UR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
ur og sæ. máll. kjalme ‘sýra eða kal í viði’. Hvort tröllkonuheitiö
Kjallandi er af þessum sama toga, er öllu óvissara. Sennilegast þykir
mér, að kjöllur og kjaldur séu raunar tvímyndir sama orSs, gamals
as/us-stofns *kelþaz-, *kelþuz-, sem hafi annarsvegar breytzt í u-
stofn (*kelþu-r), en hinsvegar fengiS a-stofnabeygingu meS stofn-
lægu r-i (< *kelþ(a) Ra-), sbr. víxlmyndir eins og sigur og sig, hams
og hamur o. s. frv.
Epja, epjast, epjulcgur
í oröabók Sigfúsar Blöndals eru tilgreindar eftirfarandi merking-
ar í kvk-orSinu epja: 1) ‘bobbi’, 2) ‘nepja’, 3) ‘for’, 4) ‘hræ’, og
frá því skýrt, aS lo. epjulegur merki ‘gegnblautur og forugur’.
Merkingartilbrigöin ‘bobbi’ og ‘nepja’ eru merkt með krossi, sem
táknar, að þau séu gömul og tíökist vart lengur. Tákngildið ‘for’ er
merkt Breiðdal, og um merkingartilbrigðiÖ ‘hræ’ er vísað til oröa-
bókar Björns Halldórssonar (B. H.). Sjálfur þekkti ég ekki kvk-
orðið epja úr mínu máli, og því tók ég að spyrjast fyrir um jiað, að
mér var forvitni á, hvort áðurgreind merkingartilbrigði fyndust enn
í mæltu máli, og ef svo reyndist, hvernig dreifingu þeirra væri háttað.
Þá höfSum við og haft spurnir af so. epjast ‘misteygjast, aflagast’
(um skó eða flíkur) og lo. epjulegur ‘glypjulegur’ (um efni, prjón
eða vefnað), og fýsti mig að fræðast frekar um þau atriði.
Ýmsar fregnir bárust um epja, epjast og epjulegur víösvegar að
af landinu, og kom í ljós, að öll þau merkingartilbrigöi, sem nefnd
eru í orðabók Blöndals og sum talin úr gildi gengin, þekkjast enn í
mæltu máli og raunar enn fleiri. Nokkrir heimildarmenn, einkum
norðan- og austanlands, kannast t. d. vel við epja í merkingunni
‘svað, slabb, krapableyta’; það er epja úti núna, þ. e. ‘slabb, krapa-
bleyta’; það er hannsett epja á götunum, þ. e. ‘for, svað’. Austfirö-
ingur einn segir þó, að orSiS hafi verið fremur fátítt og algengara
miklu að nota kvk-orðið efja um þetta fyrirbæri. Annar Austfirð-
ingur nefnir það, að no. epja hafi einnig verið notað um slepju utan
á einhverju, t. d. harðfiski; það er einhver hannsett epja á fiskinum;
og einn Norðlendingurinn getur þess, að epja hafi einnig merkt