Íslenzk tunga - 01.01.1965, Síða 118

116
RITFREGNIR
þolmynd er ekki annars vegar, heldur miðmynd, t. d. þetta gleymist : þetta er
gleymt.
Eins og áður var getið, fjallar höf. síðast í bókinni um nokkur sagnorða-
sambönd, „Resultativ-situative Umschreibungen" (bls. 195—202), t. d. vera
kominn, vera vaknaður, vera búinn að (sbr. og dæmin hér næst á undan um
táknun ástands); „Inchoative Umschreibungen" (bls. 202—206), t. d. jara að;
„Kursive Umschreibungen" (bls. 207—211), t. d. vera að; og loks „Modale Er-
weiterungen" (bls. 211—217), þ. e. munu og skulu + nafnhátt. Um hvert atriði
nefnir höf. fjölda dæma, er hann hefur safnað úr daglegu máli af mikilli kost-
gæfni. Hann útskýrir merkingu þessara orðasambanda og notkun nákvæmlega.
Ef til vill eru nöfnin, sem hann velur þessum orðasamböndum, ekki heppileg,
sérstaklega „Umschreibung.“ Kemur þetta greinilega í ljós, er höf. ræðir um
orðasambönd, er séu jafngild hinum venjulegu og geti komið í stað þeirra. Á
bls. 204—205 segir þannig fyrst réttilega, að í stað jara að sé notað taka að
„in gehobener Sprache.“ En síðan nefnir höf. aðrar „inchoative Umschrei-
bungen": byrja að, jara í glímu ( = jara að glíma), jara í leik ( = jara að
leika), taka upp á e-u, byrja á e-u. Vitaskuld geta þessi orðasambönd slundum
haft nokkurn veginn sömu merkingu og fara að, en setningafræðileg staða
þeirra og notkun er gerólík. Sést það t. d. af setningu eins og hann hœtti að
reykja,en byrjaði svo á ný. í stað byrjaði er ekki hægt að setja jór (að), heldur
aðeins fór ... að reykja. Með öðrum orðum, fara að + nafnh. er föst setninga-
fræðileg orðaskipan, en hitt eru laus orðasambönd. Um jara að væri því eðli-
legra að nota á þýzku „syntaktische Konstruktion," en „Umschreibung“ um
hin samböndin. Þess vegna er það heldur ekki rétt (bls. 206), að „das Gegen-
stiick zu fara að gera e-ð“ sé hœtta að gera e-ð („abruptive Umschreibung");
hœtta að er „das Gegenstiick zu“ byrja að, en fara að hefur enga ‘andstæðu’.
Hið sama er á bls. 209, þar sem talað er um orðasambönd, sem séu jafngild
vera að + nafnh., t. d. vera í hugleiðingum = vera að hugleiða, vera á tali =
vera að tala. Vitaskuld er t. d. ræðumaður, sem er að tala á fundi, ekki á tali,
og á hinn bóginn þarf sá, sem hringt er í í síma og er á tali, ekki endilega að
vera að tala einmitt á því augnabliki. Einnig ber að vara sig á orðinu „inchoa-
tiv“ um jara að + nafnh., því að auðvitað er það rangt, sem sagt er á bls. 203,
að fara að geti komið í stað byrjunarsagna, þar sem þær vantar, og geri þær,
sem til eru, að nokkru leyti óþarfar; jara að ganga er ekki sama og komast í
gang, sem hvorttveggja er þýtt ‘in Gang kommen’, og jara að soja ekki sama
og sojna ('einschlafen’).
Að lokum skal nefna einstök smáatriði: Bls. 64 og 108: speglar, jegnum er
oftast fram borið [sbeigla.r, feignYmj, ekki [sb?gla.r, ÍQgnYm]. — Bls. 64:
Þgf. af humar er að jafnaði humar, ekki humri (eins og hamri). — Bls. 68: í
nefnif. er oftast notað blýantur (ekki blýant). Nefni. og þolf. af kristall geta