Íslenzk tunga - 01.01.1965, Side 93

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
91
in áhreslur í kvæði, sem eignað er sra Hallgrími Péturssyni. Jón
frá Grunnavík tilfærir bæði ábrystir og ábrestur. Og allir eru þessir
heimildarmenn sammála um, að þetta sé kvk-orS í flt. Hannes biskup
Finnsson segir hinsvegar, aS orSiS sé til bæSi í kk. eint. og kvk. flt.,
„ábristr s.m. et f.pl. colostrum coctum.“ Torvelt er aS ráSa í upp-
haflega mynd orSsins. Ég hef hér aS framan ritaS ábrystir (og
brysta og brystingur) meS y, en fyrir því eru reyndar engin rök, og
víxlmyndirnar meS e mæla þar frekar á móti. Sennilegast þykir mér,
aS víxlanin á e og i stafi frá mismunandi beygingarmyndum orSs-
ins. No. brestur sýnist hafa veriS upphaflegur u-stofn og ætti þá aS
hafa beygzt svo: brestr, brest, bristi, breslar; bristir, brestu, brest-
um, bresta. Ef ábrystir er gamalt kk-orS, svo sem umsögn Hannesar
Finnssonar gæti bent til, kynni víxlanin á e og i aS vera runnin frá
nf. og þf. flt. Hér verSur ekki rætt um mismunandi tegundir eSa
gerSir ábrysta, en vafalaust eru svonefndar pott- eSa draflaábrystir
eldri miklu en könnuábrystir, en síSastnefnda orSiS kemur þó fyrir
í orSabók Jóns frá Grunnavík (frá miSbiki 18. aldar).
Ég hef rakiS hér nokkuS tengsl so. bresta á, brysta og brysta á viS
no. ábrystir eSa ábrestur. Séu þau upprunaleg, sem erfitt er aS synj a
fyrir, er þar meS oltin um koll sú ættfærsla á no. ábrystir, sem menn
einkum hafa aShyllzt, enda stóS hún vægast sagt völtum fótum.
Menn hafa taliS, aS ábrystir væri skylt kk-orSinu broddur ‘nýbæru-
mjólk’ og ætti sér nokkra samsvörun í bries(t) og briestermilch
‘broddmjólk’ í suSurþýzkum mállýzkum. ForliSur orSsins («-), hafa
’menn ællaS, aS væri stofn kvk-orSsins œr ‘sauSkind’. Þessi síSast-
nefnda tilgáta er heldur ólíkleg, meS því aS engin ástæSa sýnist hafa
veriS til aS kenna þennan rétt sérstaklega viS sauSkindina; hann
var aS vísu líka búinn til úr sauSabroddi, en algengara virSist þó
hafa veriS aS hafa í hann kúabrodd, aS því er fátæklegar heimildir
lielzt benda til. Þá eru ættartengsl no. ábrystir viS no. broddur ‘ný-
bærumjólk’ harðla ósennileg, enda táknuSu ábrystir ekki brodd-
mjólkina sjálfa, heldur réttinn, sem búinn var til úr henni. Auk þess
sýnist engin ástæSa til aS slíta orSiS broddur í merkingunni ‘brodd-
mjólk’ úr tengslum viS sama orS í öSrurn merkingum. Sennilegast