Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Síða 81

Frá Guðmundi Friðjónssyni og sögum hans
63
þrautseiga einyrkja og ekkjuna við
ána. Hetjur Þorgils eru líkar hetj-
nm. Islendingasagna og- Eddu-
kvæða, þær eiga reisn þeirra og
g'læsileik, þær brotna fremur en
bogna. Hetjur Guðmundar eru í
rott við píslarvotta og konur; þær
bogna eins og stráin, en eiga ó-
þrjótandi þolgæði, seiglu og sjálfs-
afneitun. Segja má, að meira só
um þá tegund lietjuskapar í sveit-
um Islands, og er það bæði víst og
satt. En meðferð þeirra Guð-
mundar og Þorgils á dýrasögun-
um sýnir þó, að hér er um að ræða
nmn á upplagi þeirra og innræti,
heldur en á efni því, sem náttúran
leggur þeim í hendur. Og má hér
enn minna á lieilsuleysi Guðmund-
;u' til skýringar afstöðu hans.
1 erindinu “Viðnám, ekki
ílótti ’ ?24) segist Guðmundur hafa
valið sér íslendings eðlið að yrkis-
efni, eins og sr. Rögnvaldur Pét-
urssin liafi réttilega bent á með
Þyí að kalla sögurnar Islendinga-
sögur hinar nýju. Þetta er að vísu
sannnefni, en manni verður það að
efast, hvort Guðmundur liafi sjálf-
Ur gjört sér Ijóst, hver munur er á
unda hinna nýju Islendingasagna
hans og anda fornsagnanna, sem
hann hefir dáð síðan hann var á
Unga aldri. Hann er að minsta
kosti fult eins mikið æðsti prestur
kristninnar meö prédikun þolgæða
pg sjálfsafneitunar eins og heiðn-
mnar og hennar reisnarlega hetju-
skapar. Kristin trú h'efir ávalt
borið þess menjar, að hún var
tagnaðarboðskapur fátæklinga og
smælingja, en heiðnir menn trúðu
a mátt sinn og megin, höfðu goðin
að vinum og fulltrúum, en fóru
annars sínu fram. Þess má raunar
víðar sjá vott í ritum Guðmundar,
að hin dáða fornöld var honum
ekki ávalt auðskilin. “Torskildar
eru konur þessar þeim mönnum,
sem nú lifa, ” segir liann um þær
Brynhildi og Guðrúnu í ritgerð um
konur í fornöld.25) 0g annars
staðar bendir hann á það, að þess
verði eigi vart í sögunum, ‘ ‘ að for-
menn hafi dáðst að þeim kostum
kvenna, sem runnir eru af rótum
ástar og þolgæðis,” einmitt þeim
kostunum, sem Guðmundur sér
gleggst og liefir lýst bezt. Því er
heldur ekki að kynja, að honum
þykir Auður í Gísla sögu “bezt
allra kvenna í fornum fræðum.”
Annars dáist hann að spaklegum
atliugunum fornmanna á eðli
kvenna, er þeir meðal annars trúðu
því, að konur sköpuðu mönnum ör-
lög (nornir), fengju mönnum
vængja (fjaðurhamur Freyju) og
yngingargjafa (eplið Iðunnar), en
væru annars meiri mætti gæddar
en menn (fjölkyngi). Hér kemur
til skjalanna rómantík Guðmundar
og' symbolismi, löngunin til að lesa
djúpa speki úr máli og sögu for-
tíðarinnar.
Þessi líkingagleði Guðmundar
stendur auðvitað djúpt í skáldeðli
lians, en hefir auk þess eflaust
glæðst undir áhrifum symbolism-
ans; gætir hennar bæði í sjálfsæfi-
söguköflum hans og pólitísku
dæmisögunum. Þá má og sjá henn-
ar merki í “Maðurinn sem mink-
aði” 1915 og einkum í “Hilling-
um” 1918, þar sem liann dáist að
speki íslenzkra og erlendra þjóð-
24)Vaka 1929, 4:70-80.
25)EimreiOin 1912, 25:6-28, 77-95.