Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1944, Side 66

44
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
ins, eins og Guðmundur Friðjónsson
kallaði sig oft í gamni og alvöru,
verið svo hvell og sérróma, að fáir
eða engir hafa komist undir lag með
honum, og einmitt þessvegna saknar
maður hennar kannske ennþá meir.
Þegar eg var unglingur, voru báðir
þessir menn komnir fram á ritvöllinn
og létu hið vígamannlegasta. Þótt
þeir væru ólíkir, man eg eftir því, að
mér hætti við að blanda þeim saman.
Þessir nafnar skrifuðu meira en aðr-
ir menn; blöðin voru full af greinum
eftir þá, og það háværum pistlum á
stundum. Báðir voru þeir Þingey-
ingar, og báðir munu þeir hafa verið
Valtýingar; en það voru ekki með-
mæli með þeim í heimastjórnarsveit
þeirri, sem eg ólst upp í. Og inst
inni voru þessir nafnar innilega sam-
mála í þjóðrækni sinni og ást á ís-
lenskum arfi, í tungunni, í bókment-
unum og í eðli sveitafólksins. Það
var því ekki að ófyrirsynju, að Guð-
mundur Finnbogason skrifaði fyrst-
ur manna um nafna sinn af ágætum
skilningi, þar sem aðrir mentamenn
höfðu þá mest haft nafn hans í skimpi
og flimtingi.
Samt var margt, sem skildi þá, ekk:
síst á yngri árum. Guðmundur Frið-
jónsson var lítt skólagenginn maður,
og eftir að hann hafði fest ráð sitt í
hinni virðulegu stöðu bóndans, skaut
hann oftast ómildum hornaugum til
þeirra manna, er hann kallaði
“hlaupaklaufir á mentaveginum”. —
Þótti þessum sjálfmentaða manni lit-
ið varið í skóla og lærða menn yfir
höfuð. Hér á móti var Guðmundur
Finnbogason háskólagenginn doktor
og víðmentaðri og víðsýnni en marg-
ir hans jafnaldrar og svo mikill skóla-
maður, að hann gerðist frumkvöðull
að skólakerfi því hinu nýja, er tók
börnin skyldutaki, er þau voru sjö
ára, og slepti ekki af þeim hendinni
fyr en þau voru útlærðir stúdentar.
Alt þetta var Guðmundi Friðjóns-
syni auðvitað mikill þyrnir í augum,
og yfirleitt var hann, frá því að hann
tók að skrifa fyrir alvöru, allmikill
íhaldsmaður á flestum sviðum, nema
að því er snerti kirkju og klerka, því,
eins og fleiri Þingeyingar á þeim
árum, hélt hann lítið upp á þá stétt
og stofnun.
Guðmundur Finnbogason var aftur
á móti framfaramaður hinn mesti,
eins og hans var von og vísa, vegna
hinnar ódræpu bjartsýni, er entist
honum fram til dauðadags.
Síðar meir — á þriðja tug aldar-
innar — áttu þeir nafnar meiri sam-
leið, því þá logaði upp í báðum ástin
til ættjarðarinnar og hinna fornu
leifða. Báðir leituðu aftur í blá-
móðu aldanna, báðir voru fengsælir
á þeim vettvangi. Og síðasta ára-
tuginn, sem þeir lifðu, snerust þeir
líka báðir öndverðir gegn hinum
nýju stefnum, sem risu í rótlausum
bæjunum, stefnum verkamanna og
hinna vinstri manna, er áttu sína
fremstu formælendur í mönnum eins
og Þorbergi Þórðarsyni og H. K-
Laxness.
Það var ekki laust við að þessi
yngsta kynslóð sakaði Guðmund
Finnbogason um stofulærdóm, en
nafna hans á Sandi um sótsvart íhald
og elliglöp.
Sannleikurinn er nú sá, að leitun
mun hafa verið á mönnum, sem betur
báru háan aldur en þeir nafnar. Guð-
mundur Finnbogason var síhraustur
og síungur, þar til hjartað bilaði.
Guðmundur Friðjónsson átti ekki