Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 178

176
Hjörléfur Finnsson og Davíð Kristinsson
sér á slíkum málum.95 í þessum anda segist Atli Harðarson hafa vonast eftir því
„að bók Einars innihéldi bitastæða samfélagsgagnrýni." Þegar vel viðrar gæti há-
skólasamfélagið mætt kröfu hins söluháða menningargeira um skemmtiskrif á
miðri leið. En ólíklegt er að fræðimenn séu upp til hópa tilbúnir að horfa framhjá
þeirri hugsunarleti sem Kristján Kristjánsson og Einar Már Jónsson reyna í um-
ræddum textum að hylja með stíl og háði.
Að lokum vaknar spurningin hvaða mælikvarða höfundurinn sjálfur leggi á Bréf
tilMaríu. Einar Már er doktor í miðaldasagnfræði, háskólakennari og meðvitaður
um að skrif hans um frjálshyggjuna eru að takmörkuðu leyti fræðilegs eðlis: „Ef
sagnfræðingar mættu beita skáldlegum samh'kingum gæti saga frjálshyggjunnar
kannske heitið ,Drakúla snýr aftur.‘ En sagnfræðingum er ekki heimilt að vera
mjög skáldlegir." (60) Enda þótt Einar Már viti að háskólasamfélagið gerir
ákveðnar kröfur til doktorsins hefur hann í Bréfi tilMaríu ákveðið að fara úr fötum
sagnfræðingsins og verða skáldlegri en viðmið fræðanna leyfa. I ljósi þess að Bréf
til Martu er ekki fræðirit heldur ádeilurit má spyrja sig hvort viðeigandi sé að
gagnrýna það út frá fræðilegum mælikvarða h'kt og Atli Harðarson gerir. En hvað
er ádeilurit í huga Einars Más? Hann álíturyí morgun, kapítalisminn eftir Lepage
vera ádeilurit, m.a. í ljósi þess að bókin er „skrifúð í miklum og yfirlætislegum
ádeilutón“, mönnum séu ekki „vandaðar kveðjurnar", notað sé mikið af upp-
skrúfuðum skammaryrðum auk þess sem Einar Már segir höfundinn „sífellt vera
að ,afhjúpa‘ eitthvað, ,afhjúpa vísindalegt svindl1 [...]. Sh'kt tilheyrir ádeiluritum“
(164). Flest á þetta við um Bréf tilMaríu sem verður því samkvæmt skilgreiningu
Einars Más sjálfs að teljast ádeilurit. Og liggur það ekki í deiluritsins eðli að stíll
þess einkennist af mælskulist, að ekki sé leitast við að vera sanngjarn heldur taka
skýra afstöðu? Eins og Lepage virðist Einar Már hafa „reynt að skrifa sitt mikla
rit þannig að það yrði aðgengilegt sem flestum" (165). Er ekki hluti af því að skrifa
aðgengilegan og leiftrandi stíl að láta fræðilegar kröfúr lönd og leið, slá fram órök-
studdum fúllyrðingum, gera andstæðinginn hlægilegan o.s.frv.? Er ekki eina leiðin
til að höfða til fleiri en þröngs hóps sérfræðinga að yfirgefa fílabeinsturninn og
skemmta um leið og maður fræðir?96 Um franska nýfrjálshyggjusinnann skrifar
Einar Már: „Ef verk Henri Lepage er lesið með hliðsjón af ritum alvöru fræði-
manna, sagnfræðinga eða annarra, er það hlálegt.“ (180) Það kann að vera rétt, en
á það þá ekki sömuleiðis við um ádeilurit Einars Más?
Tökum til samanburðar dæmi af öðru deiluriti sem hlaut íslensku bókmennta-
verðlaunin í flokki fræðibóka og bóka almenns eðlis árið 2006, Draumalandið eftir
Andra Snæ Magnason.97 Um þá verðlaunaafhendingu var deilt, einhverjir töldu
að „áróðursrit" væri ekki réttnefnt fræðirit. Þrátt fyrir að bókin sé augljóslega
95 Islenska fræðasamfélagið heflir auk þess þá sérstöðu að vera sökum smæðar háð breiðari les-
endahóp en fræðimenn fjölmennari landa.
96 Rcynsla Einars Más („Heimur versnandi ferM) er sú að þetta sé einnig nauðsynlegt í háskóla-
kennslu: „Háskólar fyllast af ungu fólki sem hefur engan raunverulegan áhuga á náminu.
[...] Einar segir háskólakennurum stundum finnast þeir vera nokkurs konar menningarlegir
skemmtikraftar í unglingabúðum.“
97 Geir Svansson („Fjallasýn í Frans“) ber einnig Draumalandið saman við Bréf til Martu sem
hann segir „mun sposkari og margræðari."