Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2010, Qupperneq 311

Heimamenn í Hvalfirði, bæði einstakir landeigendur og sveitarstjórnir, hafa lengi verið
ósáttir við efnistöku Björgunar í firðinum. Skömmu eftir að efnistaka hófst undan
Hálsnesi, eða í september 1997, krafðist hreppsnefnd Kjósarhrepps þess að iðnaðar-
ráðherra stöðvaði efnistöku Björgunar af hafsbotni á svæðinu frá Kiðafelli og inn að
Hálsnesi. Astæður þess voru að heimamenn töldu að landbrot hefði aukist og var
Hvalfjarðareyri nefnd sérstaklega. í framhaldinu var Orkustofnun falið að meta ástandið.
Við athugunina kom ekkert í ljós, sem benti til þess að efnistakan hefði bein og stórvægi-
leg áhrif á rof Hvalfjarðareyrarinnar. Iðnaðarráðuneytið taldi engu að síður ástæðu til
þess að nánar yrði fylgst með landbroti á Hvalfjarðareyrinni og fór þess á leit við Björgun
að það beindi efnistöku sinni að öðrum svæðum í firðinum. I því skyni ákvað ráðuneytið
í nóvember 1997 að Björgun væri óheimil efnistaka af hafsbotni á svæði sem afmarkaðist
af línum, mældum hornrétt á land, með ytri mörkum sem væru einn km innan og utan
Hvalfjarðareyrar. Takmörkunin gilti í fimm ár og félli þá niður nema fram kæmu óskir
um endurmat á grundvelli nýrra upplýsinga. Þegar efnistökuleyfi Björgunar frá árinu
1990 var framlengt í annað sinn í nóvember 2006, voru sett inn ákvæði um að Orku-
stofnun væri eftirlitsaðili með leyfinu. í framhaldinu barst stofnuninni fjöldi kvartana frá
heimamönnum í Hvalfirði. Þeir komu kvörtunum sínum einnig á framfæri við Skipu-
lagsstofnun þegar umhverfisáhrif efnistöku Björgunar af hafsbotni í Hvalfirði voru metin.
Kollafjörður: Staðsetning og stærð efnistökusvæða á hafsbotni í Kollafirði árið 2005 er
sýnd á 11. mynd. Það vekur athygli hvað svæðin eru mörg og dreifð um fjörðinn.
Efnistökusvæðin tuttugu og tvö eru langflest á innan við 20 m sjávardýpi, allt frá
Kjalarnesi að Akurey. Björgun hóf efnistöku í Kollafirði á svæði undan Saltvík á Kjalar-
nesi árið 1970. í kjölfar mælinga Hafrannsóknastofnunarinnar á setþykkt á Engeyjarsundi
árið 1978 [14] bættist við nýtt efnistökusvæði utarlega í Engeyjarsundi árið 1979, kennt
við Akurey. Hafrannsóknastofnunin gerði síðan endurvarpsmælingar í Kollafirði árið
1983 að beiðni Björgunar, borgarverkfræðingsins í Reykjavík og Reykjavíkurhafnar [15].
Niðurstöður þeirra gáfu til kynna að grófkornaðri setlög mætti finna á afmörkuðum
stöðum í Kollafirði. I kjölfarið, þ.e. frá 1983-1989, hóf Björgun efnistöku á 13 svæðum í
Kollafirði og á árunum 1993-1996 bættust við fjögur ný svæði. í yfirlitsgrein sem þessari
er ekki hægt að gera öllum efnistökusvæðum í Kollafirði ítarleg skil, en áhersla verður
lögð á stærri svæðin þar sem efnistaka á sér yfirleitt langa sögu og einnig svæði þar sem
efnisgæði eru að einhverju leyti sérstök.
Arið 1970 hóf Björgun uppdælingu
undan Saltvík á Kjalarnesi, en þar
hefur allt frá upphafi verið tekið
steypuefni fyrir höfuðborgarsvæðið.
Eftir efnistöku í 35 ár var svæðið
orðið 30 ha að stærð, eða þriðja
stærsta svæðið í Kollafirði. Á átta ára
tímabili á tíunda áratugnum voru
teknir á svæðinu um 400.000 m3, en
efnistakan var lítil (11.700 m3) á
árunum 2000-2009, ef undanskilið er
árið 2007 með 221.100 m3. í leyfi sem
Orkustofnun veitti Björgun í júní
2009 til tíu ára, var m.a. leyft að taka
allt að 400.000 m3 undan Saltvík
(14. mynd). Árið 1979 hóf Björgun
uppdælingu á svæði sem nefnt er Akur-
ey, norðvestan Engeyjar (11. mynd).
Eftir efnistöku í 26 ár var svæðið
orðið 75 ha að stærð, eða langstærsta
svæðið í Kollafirði. Þar hefur verið
11. mynd. Efnistökusvæði í Kollafirði árið 2005. Byggt á korti á bls. 11 í matsskýrslunni:
Efnistaka af hafsbotni í Kollafirði, Faxaflóa: mat á umhverfisáhrifum.
Efnistökusvæði
í Kollafirði 2005
Ártal vísar til upphafs efnistöku
^ í notkun
c2> notkun hætt

Kjalarnes
1995
Lundeyjardjúp ->
1993
Kollafj.
1987 *
Akurey 1979^. Viðeyjarflak 1984 § Engey I 1987 Lundey 1985 V' Álfsnes * 1989 m Þerney ^1989
Hjallasker ^Leiruvogur
Hólmar 1 N ? 1985 iViðey 1985
1983 * Cj Engey 1996
Laugarnes Gufunes
* 1995 >
■ Björgun
0 1 2 3 km 1 ■' y
Tækni- og vísindagreinar
3 0 9