Sagnir - 01.05.1991, Page 38

Pétur Pétursson og Snorri Már Skúlason
að honum hefði einatt orðið svo á í
embættisverkum sínum, sakir
drykkjuskapar, að hann hefði vel
mátt varða embætdstöpum, ef
sóknarmenn vildu kæra það.29
Þarna var Stefán kominn út á hálan
ís, því eins og málum hans var
háttað, þá átti hann á hættu að
missa embætti sitt. Sýnir þetta vel
örvæntinguna og hve langt sýslu-
maðurinn var dlbúinn að ganga til
að sanna saklcysi sitt.
Niðurstaða dómsins var á þá leið
að
... |s]vo framarlega sem hin
stefnda GuðbjörgJónsdóttir ...
vinnur að því eið, að aðaláfrýj-
andinn, sýslumaður Stefán
Bjarnason, hafi haft holdlegt
samræði við hana á þeim tíma,
að hann geti verið faðir að barni
því, sem hún utan hjónabands
fæddi þann 28. september 1866,
og í skírninni hlaut nafnið Stef-
anía, á aðaláfrýjandinn að borga
til þessa barns fósturs og upp-
eldis frá því það fæddist . . .3<l
í tengslum við þetta mál, þó all sér-
stætt væri, má varpa fram þeirri
spurningu, af hverju leitað var svo
fast eftir því að feðra börn. Svarið
við því er framfærsluskyldan. Ef
einstaklingur gat ekki framfleytt
sjálfum sér, þá var gengið að for-
eldrum hans áður en kom til sveitar-
framfærslu. Þessu til stuðnings
má benda á að leitast var við að
hefta giftingar fátæks fólks af ótta
við að framfærslubyrðin á sveita-
félögin ykist og tryggja þurfti
sveitunum nægilegt vinnuafl, því
oft var eina hlutskipti öreiga í
hjónabandi að setjast að í þurrabúð
við sjávarsíðuna.31
Það vekur athygli að meirihluti
þeirra frétta, sem birtust á tímabil-
inu fjalla um glæpi kvenna. Reikna
verður með að dulsmál svo fátfð
sem þau voru í samanburði við
önnur brot, hafi alltaf þótt
fréttnæm. Áður hefur verið leitt
getum að því af hverju innbrots-
þjófnaðir kvenfólksins þóttú frétt-
næmir. Gripdeildir erlendra sjó-
manna hafa vafalaust þótt ógnun
og vanvirðing við íslenska þjóð og
þótt fréttnæmar þess vegna auk
þess sem litlar líkur voru á að mál
útlendinganna kæmu fyrir íslenskan
dómstól og færu þá leiðina í
blöðin. Um Barnsfaðcrnismálin,
sem komust á síður Þjóðólfs, má
segja að þau hefðu vafalaust aldrei
birst á prenti ef ekki hefði verið
fyrir það eitt að í hlut áttu cm-
bætdsmenn og gróusögurnar voru
farnar að ganga fjöllum hærra.
Tímabilið 1891-1893
og 1896-1899
Seinni tímabilin sem fjallað er um í
greininni spanna bróðurpart síðasta
áratugs 19. aldar. Áratugs sem ætla
má að hafi verið upphaf breyttra
tíma. Annars vegar eru það árin
1891-1893, sem lögð eru til grund-
vallar, hins vegar árin 1896-1899.
Breyttar áherslur í
fréttaflutningi
Ef við höldum okkur við sömu
skiptingu og áður í sambandi við
glæpamál, sem blöðin birtu, kemur
eftirfarandi í ljós. í ísafold voru
glæpafréttir 10, Landsyfirréttar-
dómar 2 og Hæstaréttardómar 4. í
Þjóðólfi voru hinsvegar engar
dómabirtingar á tímabihnu heldur
einungis fréttir af glæpum.
Skýringin á þessari breytingu er
m.a. að leita í almennu áhugaleysi á
dómabirtingum og því að meira
hafi verið um svæsin sakamál á
tímabilinu, sakamál sem þóttu það
krassandi og sérstök að þau þóttu
fréttaefni. Auk þessa má benda á að
formbreyting samfélagsins hafði
einnig áhrif á eðli glæpa og
umfjöllun um þá (sbr. kenning
Durkheims um siðrof scm fyrr er
getið). Altént hafa rannsóknir í
Vasternorrland í Svíþjóð leitt í ljós,
að við aukna fólksflutninga í þétt-
býli á 19. öld hafi glæpahneigð
fólks aukist. Þannig breyttist
afbrotaformið og meira varð um
drykkjuafbrot, vasaþjófnaði og
hnupl.32 Óhætt er að fullyrða að
svipaðar breytingar voru að eiga
sér stað hér á landi um aldamótin.
Þannig íjölgaði íbúum í Reykjavík
úr 1149 árið 1850 í 4222 íbúa árið
1900.33 Þéttbýlismyndun var hafin,
embættismannastétt var risin í
Reykjavík og stoðir gamla bænda-
samfélagsins voru ekki jafn styrkar
og fyrr. Þjófnaðarmál sem fyrr
höfðu verið talin helsta ógnunin
við samfélagsgerð bændasamfé-
lagsins skiptu 'ekki eins miklu
máli nú og fyrr. Flest landaþrætu-
málin voru í Reykjavík eða vörð-
uðu útþenslu bæjarins og mis-
Húsið „Borg“ á Húsavík. Það var byggt sem tugthús eða betruuarhús, það fyrsta í
Þingeyjarsýslu. Með upplýsingunni kom fram sú hugmynd að hegning œtti frekar að
bæta þjóðfélagsviðhorf afbrotamanns en aðfæla fólkfrá afbrotum með hörðum refsingum.
36 SAGNIR