Sagnir - 01.05.1991, Qupperneq 84

Kristín V. Á. Sveinsdóttir

mrw r& <í
-Jt
Útsaumaður dúkurfrá Skarðskirkju á Skarðsströnd. Dýrlingamyndir, gotneskt letur og
bekkir með jurtamunstri í rómönskum og gotneskum stíl.
nokkrir alveg einstakir á Norður-
löndum. Um það bil 1700 munir
eru varðveittir á söfnum, þar af um
1000 á Þjóðminjasafni íslands
(1967). Flestir hlutanna eru frá 17.,
18. og 19. öld. Frá miðöldum eru
aðeins varðveittir 20 hlutir, þar á
meðal fjalirnar frá Möðrufelli og
Flatatungu og Valþjófsstaðahurðin.
Algengast hefur verið að skera út
rúmfjalir, kistla, lára, stóla, skápa,
aska og öskjur. Jurtamunstrið er
algengasta fyrirmyndin, eins er
mikið notað letur og þá hið
íslenska höfðaletur sem aðeins
kemur fyrir í útskurði og var upp-
haflega gotneskir bókstafir. Fíér-
lendis sem annars staðar á Norður-
löndum varð stílbreyting í listum
við Kristnitökuna, þá varð leiðin
grcið fyrir jurtaskreytingarnar sem
leystu af hólmi gömlu dýraskreyt-
* 1H
mgarnar.
Flestir munir hér frá „síð-vík-
ingastíls“-tímabilinu eru taldir til-
hcyra Flringaríkisstílnum. Þar cr
að finna fyrstu akantusskreytin-
garnar sem má rekja til skandina-
vískra og enskra áhrifa. Urnesstíll-
inn var einnig þekktur hér á landi.
Mageröy nefnir þá undarlegu
blöndu sem er að finna á Valþjófs-
staðahurðinni og skreytingum frá
Hrafnagili í Eyjafirði, þar sem dýr
eins og t.d. vængjaðir drekar gegna
veigamiklu hlutverki samhliða
jurtaskreytingum. I Hrafnagils-
skreytingunum telur Mageröy sig
einnig finna nálgun við norska
„stafkirkjustílinn".19
Kristján Eldjárn nefnir oft í
skrifum sínum um íslenskan tré-
skurð hve sterkt svipmót og sér-
íslensk einkenni hann hafi og beri
merki uppruna síns hvar sem hann
fyrirfinnst. En hvað var það sem
gerði hann svo íslenskan?
íslenskur tréskurður er oftast
nær sjálfum sér líkur, uppistaða
skrautverksins er rómanskur
teinungur, í nýjum og nýjum
tilbrigðum, kynslóð eftir
kynslóð, öld cftir öld. Þessi
eftirlætisskrautjurt íslendinga
hefur fest hér svo rammar
rætur, að ekkert fékk haggað
henni allt til loka þjóðlegs tré-
skurðar um 1900.... Höfða-
letrið og rómönsku teinung-
arnir eru sterkustu einkennin á
íslenskum alþýðutréskurði og
gera hann að sjálfstæðri íslenskri
listgrein.2"
Ellen Mageröy hefur einnig
fjallað um þessi séríslensku ein-
kenni. Hún segir að sumum
mönnum komi það ef til vill
spánskt fyrir sjónir þegar talað er
um sérstakan „íslenskan stíl“ í
skreytilistinni en staðreyndirnar
tali sínu máli.
Orðalagið nær raunverulega
yfir sérstæða skreytilist sem
breytist merkilega lítið gegnum
árhundruð. Við höfum áður
nefnt hin þungu og miklu róm-
önsku blöð, cr líkjast akantus-
ínum að meira eða minna leyti,
sem við höfum séð nokkur
82 SAGNIR