Uppeldi og menntun - 01.07.2014, Síða 24

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 23(2) 201424
má ég fá að ráða mínU eigin l ífi ?
þau tengsl hafi áhrif á persónuleika okkar og tækifæri í lífinu. Við mótumst þannig
hvert af öðru og berum gagnkvæma ábyrgð hvert á öðru. Þessa sýn má einnig sjá í
Samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks sem var undirritaður fyrir
Íslands hönd árið 2007. Í samningnum kveður við nokkuð breyttan tón í umfjöllun um
mannréttindi þar sem réttur einstaklings til að fá aðstoð er viðurkenndur með skýrari
hætti en áður og þar með ríkari skyldur annarra til að bregðast við samkvæmt því.
Hér er gengið út frá því að einstaklingurinn sé í stöðugum, gagnkvæmum tengslum
við sitt félagslega umhverfi og það móti siðferðilega sjálfræði okkar og ábyrgð okkar
hvert á öðru (Ástríður Stefánsdóttir, 2012; O‘Cinneide, 2009). Sérstaklega ber hér að
benda á 12. grein samningsins. Þar er dregið fram mikilvægi þess að allir séu gerendur
í eigin lífi og eigi rétt á að taka ákvarðanir sem byggjast á eigin vilja og löngun. Fatlað
fólk sé hér að engu leyti í annarri stöðu en aðrir og eigi því rétt á viðeigandi aðstoð til
að geta fullnýtt gerhæfi sitt (Ástríður Stefánsdóttir, 2012; Flynn og Arestein-Kerslake,
2014). Með gerhæfi er átt við hæfi til að ráða sér og réttindum sínum sjálfur (Ástríður
Stefánsdóttir, 2012). Þetta endurspeglast einnig að einhverju leyti í Lögum um réttinda-
gæslu (Lög um réttindagæslu fyrir fatlað fólk nr. 88/2011), en þar er gert ráð fyrir
að réttindagæslumenn geti skipað persónulega talsmenn fyrir þá einstaklinga sem
vegna fötlunar sinnar þurfi stuðning við ákvarðanatöku, til dæmis um persónuleg
málefni eða aðstoð við að leita réttar síns, hvort sem er gagnvart opinberum þjónustu-
aðilum, stjórnvöldum eða einkaaðilum. Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi
fatlaðs fólks (2007) hefur ekki verið lögleiddur hér á landi og enn er ekki útséð um
það hvort hann verður lögleiddur eða hvernig. Þó birtast áhrif hans glöggt í löggjöf
hér á landi, til dæmis í áðurnefndum Lögum um réttindagæslu fyrir fatlað fólk (nr.
88/2011) og breytingum á Lögum um málefni fatlaðs fólks (nr. 59/1992) sem gerðar
voru árið 2010 en þar er gert ráð fyrir að lögin skuli endurskoðuð í heild sinni fyrir
árslok 2014. Í þeirri endurskoðun skal taka mið af meginreglum samningsins (sjá XIX
kafla, gr. XII).Við teljum að sá skilningur á hugtökum sem hér er lagður til grundvallar
eigi vel við þegar unnið er að markmiðum samningsins og íslenskra laga. Þannig fást
betri verkfæri til að vinna gegn mannréttindabrotum gagnvart fötluðu fólki og leita
leiða til að auka sem mest lífsgæði þeirra.
rAnnsóKnin
Þessi rannsókn er unnin samkvæmt eigindlegri rannsóknarhefð þar sem félagsleg fyrir-
bæri eru athuguð í náttúrulegum aðstæðum. Rannsakandinn fer á vettvang, talar við
fólk, fylgist með samskiptum og lýsir öllu því sem fyrir augu og eyru ber (Bogdan og
Biklen, 1998; Denzin og Lincoln, 1998; Taylor og Bogdan, 1998). Eigindlegar rannsóknir
eru byggðar á lýsandi gögnum og greina frá upplifun fólks og því hvaða merkingu
það leggur í líf sitt og reynslu (Denzin og Lincoln, 1998). Í eigindlegum rannsóknum
er gengið út frá þeirri hugmynd að allar raddir séu jafn mikilvægar og að allt fólk og
allir hópar hafi mikilvægar upplýsingar fram að færa sem vert sé að rannsaka (Bogdan
og Biklen, 1998). Það er ekki tilgangur eigindlegra rannsókna að alhæfa niðurstöður
yfir á þýði heldur veita innsýn í aðstæður.