Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Síða 112

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013112
UppHaf kennaramenntUnar í UppeldismiðUðUm HandmenntUm
Kenndir voru tveir tímar á viku og viðfangefni stúlkna og pilta urðu nú að mestu þau
sömu. Þau voru prjón og saumur á algengum munum, gerð ýmissa muna úr basti,
bursta-, sópa-, skó- og körfugerð, útsögun, bókband og viðgerðir (Gunnar M. Magn-
úss, 1939; Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Um kennsluna segir Halldóra í
ævisögu sinni:
Stúlkurnar prjónuðu og saumuðu. Sumir piltanna prjónuðu líka. Ég vildi láta þá alla
taka lykkjuna, það gat komið sér vel síðar. Sumir voru líka mestu prjónakarlar frá
fyrri tíð. Ég lét þá sauma sér hlífðarsvuntu til þess að hafa við bókbandið, og kríla-
bönd í … Það var sérstaklega gaman að kenna piltunum handavinnuna, þetta var allt
svo nýtt hjá þeim. (Vilhjálmur S. Vilhjálmsson, 1960, bls. 163–164)
Þótt ætlun Halldóru hafi að hluta til verið að gera hefðbundnu íslensku alþýðuhand-
verki skil, svo sem prjóni og saumaskap, kenndi hún einnig handverksaðferðir sem
hún hafði tileinkað sér í Noregi. Trúlegt er að hún hafi viljað innleiða þessar aðferðir
til stuðnings þeirri hugsjón sinni að gera Íslendinga sjálfum sér nóga og óháða öðrum
með eflingu heimilisiðnaðarins (Áslaug Sverrisdóttir, 2011; Halldóra Bjarnadóttir,
1912).
Námsmat í handavinnu byggðist á mati á verkefnum nemenda sem þeir skiluðu
að vori. Bókband varð vinsælt meðal nemenda. Sem dæmi má nefna að rúmur þriðj-
ungur þeirra 999 hluta sem nemendur skiluðu af sér vorið 1928 var innbundnar bækur
(Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Haldnar voru sýningar á vinnu nemenda á
vorin (Vigdís Pálsdóttir, 1985).
Skólaárin 1930–1933 lagðist handavinnukennslan af vegna þrengsla í skólanum, en
hófst aftur skólaárið 1933–1934 (Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Þess má geta
að nokkrir nemendur höfðu látið í ljós óánægju með að geta ekki útskrifast með þekk-
ingu á handavinnu og að geta ekki nýtt sér hana í starfi. Einnig kom fram ósk frá Hinu
íslenska kennarafélagi um að sérstök handavinnudeild yrði stofnuð við skólann, sem
gæti bæði sinnt handavinnumenntun starfandi og verðandi kennara.
Árið 1933 tók við kennslunni Arnheiður Jónsdóttir, sem kenndi við skólann til 1953
(Freysteinn Gunnarsson, 1958; Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942). Arnheiður
hafði numið við Kunstflids- og kunstindustriskolen í Kaupmannahöfn 1921–1922
(Ólafur Þ. Kristjánsson, 1958). Kenndar voru tvær stundir á viku, að mestu með nýj-
um viðfangsefnum og listrænum áherslum. Nú var fyrsta bekk kennd pappírs- og
pappavinna og meðhöndlun leirs, ásamt meðferð vatnslita til skreytinga. Í öðrum og
þriðja bekk unnu piltar áfram með pappa og skáru í línóleumdúk. Í þriðja bekk var
piltum auk þessa kennt bókband sem fyrr. Skólaárið 1939–1940 færðist handavinnu-
kennsla pilta alfarið yfir í Handíða- og myndlistaskólann, en kennsla stúlkna hélst
áfram innan skólans (Kennaraskólinn í Reykjavík, 1909–1942).
ályKtanir Og lOKaOrÐ
Upphaf kennaramenntunar í uppeldismiðuðum handmenntum á Íslandi má rekja til
Danmerkurferðar Jóns Þórarinssonar skólameistara í Flensborg, en þar sótti hann nám-
skeið í Slöjdlærerskole Mikkelsens í Kaupmannahöfn. Augljóst er að Jón heillaðist af