Skessuhorn - 17.12.2014, Síða 100

100 MIÐVIKUDAGUR 17. DESEMBER 2014
„Það er nóg fyrir mig að líta bara
hérna út um gluggann snemma á
morgnana og horfa norður fyr-
ir Skagann, yfir sjóinn, hvort ég
sé vindstreng. Geri ég það þá fer
ég ekkert á sjó þann daginn.“ Við
erum stödd upp á sjöttu hæð í ný-
legri íbúðablokk að Stillholti 19 á
Akranesi. Útsýnið þaðan yfir neðri
hluta Akraness, sem margir kalla
gamla bæinn, og áfram út yfir Faxa-
flóa, er tignarlegt. Maðurinn sem
mælir þessi orð er Eiríkur Óskars-
son, Vestlendingur og Skagamaður
allt sitt líf. Hann hefur heldur betur
komið víða við á sinni starfsævi. Nú
er hann kominn á eftirlaun og býr
þarna í rólegheitum ásamt Dagnýju
Hauksdóttur eiginkonu sinni. Þó
er hann ekki alveg sestur í helgan
stein. Hann er trillukarl á sumrin
og yfir vetrartímann gerir hann svo
upp sextugan þýskan vörubíl ásamt
syni sínum.
Alinn upp af
ömmu sinni
Sjálfur er Eiríkur 77 ára gam-
all. Hann leit fyrst dagsins ljós í
Reykjavík í júlí 1937. Það er ekki
mulið undir menn sem hefja lífs-
gönguna á því að vera teknir úr
höndum móður sinnar. „Fyrstu níu
mánuðina var ég hjá henni. Þá bjó
móðuramma mín, Jónína Jónsdótt-
ir, með manni sem hét Finnbogi
Jónsson austur í Loðmundarfirði
á Austfjörðum. Það var kannski
ekki hægt að komast lengra frá
allri menningu. Amma mín kom að
austan til Reykjavíkur og sótti mig
og fór með mig frá móður minni og
eftir það dvaldist ég hjá ömmu og
hún ól mig upp.“
Hvernig skýrir hann þetta? „Það
er alltaf einhver hluti fólks í þjóð-
félaginu, sem er óhæfur til sinna
starfa. Þannig eru til óhæfar mæð-
ur og móðir mín var ein af þeim.
Fyrstu fjögur börnin sem hún eign-
aðist fóru bara tvist og bast eins og
sagt er. Eitt var gefið og hin alin upp
hjá vandalausum. Finnbogi bróð-
ir minn ólst þannig upp hjá vanda-
lausu fólki. Það var auðvitað óregla
sem var ástæðan fyrir þessu. Móð-
ir mín kemur náttúrulega þarna úr
einangraðri sveit á umbrotatímum.
Síðan kemur herinn og hún átti eitt
barn með hermanni. Það var bara
svo mikið að gerast. Seinna gift-
ist hún manni sem var ættaður af
Álftanesi. Þau byggðu sér hús á Sel-
tjarnarnesi en svo fór allt í sama far-
ið. Hún lenti á flækingi með yngsta
bróður minn. Þetta var ekkert ann-
að en óregla vegna áfengisdrykkju,“
segir Eiríkur alvarlegur í bragði.
Æskuár á Mýrum
og í Straumfirði
Þremur árum síðar lést Finnbogi
sambýlismaður ömmu Eiríks. Þar
með urðu enn breytingar í lífi lít-
ils drengs. „Þá flutti amma úr Loð-
mundarfirði suður til Reykjavíkur.
Ég hef þá verið um fjögurra ára.
Hún tók mig svo með sér vestur á
Mýrar að bænum Hamraendum,
þar sem hún réði sig sem ráðskonu.
Síðan færði hún sig yfir í Straum-
fjörð tveimur árum síðar. Þar hafði
bóndinn, Guðbjarni Helgason,
misst konu sína frá tveimur börn-
um og vantaði ráðskonu. Þarna í
Straumfirði ólst ég svo upp frá sex
ára aldri. Í Straumfirði var búskap-
ur, þetta var einangraður útnári al-
veg eins og Loðmundarfjörður.
Það var eins og amma mín sækti í
slíka staði. Þarna var bara lifað af
landinu. Róið til fiskjar, veiddur
fugl, enda óhemja þar af lunda, - og
hokrað með kýr og sauðfé. Nauð-
synjavörur voru svo sóttar í Borg-
arnes. Þarna átti ég heima þar til
ég fór þaðan alfarinn 18 ára gamall.
Þá var ég reyndar búinn að prófa
að fara túr á togara.“ Eiríki héldu
engin bönd vestur í Straumfirði
eftir að hann varð fulltíða. „Maður
sótti stíft að komast á sjóinn. Ég sá
ekkert annað.“
Eldskírn ungs
fiskimanns
Smjörþefinn af sjómennskunni
fékk hann 16 ára gamall þegar hann
fór einn túr á togaranum Mars RE.
„Það hefur verið 1953. Ég man að
skipstjórinn, Jón Björn, var svo lág-
ur í loftinu að hann þurfti alltaf
skammel að standa á til að sjá út um
brúargluggann. Hann var reynd-
ur togaraskipstjóri og mikill fiski-
maður. Fyrst vorum við að veiðum
vestur á Hala og fengum ekki neitt.
Þegar liðin var vika í reiðileysi fór-
um við suður á Eldeyjarbanka. Þar
fyllti karlinn dallinn. Ég var nú
pasturslítill og hafði aldrei lent í
öðru eins. Dekkið var fullt af fiski.
Svo voru staðnar aukavaktir, maður
stóð í níu klukkutíma og svaf í þrjá.
Aflinn eingöngu þorskur og allt
ísað niður í lest. Ég fór ekki einu
sinni úr stakknum, bara lak niður
einhvers staðar frammi í skipi. Þá
hét ég því að ég skyldi aldrei fara út
í þetta helvíti aftur. Þetta var eld-
skírnin. Þá sneri ég aftur heim í
Straumfjörð, var þar um sumarið
og hugsaði mín ráð. Fór svo vetr-
armaður að Hofsstöðum á Mýrum
hjá Friðjóni Jónssyni og Ingibjörgu
Friðgeirsdóttur.“
Eftir þann vetur var Eiríkur bú-
inn að ákveða að Mýramaður skyldi
hann ekki verða. „Ég fór svo alfar-
inn frá Mýrunum og Straumfirði
beint suður á Akranes. Þá slitnuðu
böndin við æskuslóðirnar. Ég kvaddi
uppeldissystkini mín þau Magn-
ús og Sigrúnu Guðbjarnabörn. Þau
búa bæði í dag í Borgarnesi. Eftir
á að hyggja þá fór ég þarna eigin-
lega nánast á flæking. Ég var á bát-
unum hjá HB & Co. Meðal ann-
ars á Sveini Guðmundssyni AK. Á
honum fórum við á síldveiðar. Jón-
ína amma mín flutti svo vestan úr
Straumfirði suður á Akranes ekki
löngu síðar og settist hér að. Ég bjó
hjá henni veturinn 1957 -1958. Þá
réri ég með Þórði Sigurðssyni skip-
stjóra á Ver AK á línu.“ Þarna tók
sjómennskan við að mestu hjá Ei-
ríki. Tíminn átti eftir að leiða í ljós
að upp frá þessu byrjaði hann að
skjóta rótum á Akranesi þó upphaf-
ið væri vissulega skrykkjótt þar sem
gekk á ýmsu.
Hljóp uppi sitt
eigið skip
Í ágúst 1958 réði Eiríkur sig á Dís-
arfell. Það var flutningaskip í eigu
Sambands íslenskra samvinnu-
félaga. „Ég bjó þá hérna á Akranesi.
Ég man að ég sat á sjómannastof-
unni hér á Akranesi þar sem kona
ein rak matsölu fyrir sjómenn. Þá
kemur maður þar inn og er að leita
að háseta á Dísarfellið sem lá hér
og var að lesta síld. Mér var boðið
plássið. Þetta var hálf merkilegt því
reglan var sú að engir færu í skips-
rúm á Sambandsskipum nema þeir
væru tengdir Framsóknarflokknum
að einhverju leyti. Annaðhvort syn-
ir bænda sem tengdust samvinnu-
hreyfingunni á einhvern hátt, eða
menn með sambönd inn á skrif-
stofur Sambandsins. Nú, en ég er
ráðinn og við siglum af stað með
síld til Finnlands þó ég væri ekki
Framsóknarmaður. Enda stóð þessi
sjómennska mín ekki mjög lengi,“
segir Eríkur kankvís á svip.
Í Riga í Lettlandi tók Dísarfell-
ið svo kolafarm áður en aftur var
siglt heim til Íslands. „Við áttum að
skipta þessum kolum niður á hafn-
irnar með ströndinni hér á Íslandi.
Það er í þessu verki sem við kom-
um til Hólmavíkur. Þarna hafði
ég komið þegar ég var á síldveið-
um á Sveini Guðmundssyni í Hú-
naflóanum og kynnst fólki í þorp-
inu. Það var sveitaball þegar við
vorum þarna á Dísarfellinu og
mig langaði ósköp mikið. Stýri-
maðurinn leyfði mér að fara í land
en sagði að það yrði brottför eft-
ir tvo tíma. Þegar ég kom til baka
að þeim tíma liðnum þá var skip-
ið farið og ég sá bara ljósin á því
úti á Steingrímsfirði. Þeir höfðu
skilið mig eftir. Ég gat ekki sætt
mig við þetta. Ég vissi að þeir ætl-
uðu á Ingólfsfjörð að losa þar kol
og fékk mann sem átti stóran trukk
til að skutla mér fyrir Steingríms-
fjörðinn. Þarna um nóttina hljóp ég
svo yfir Trékyllisheiðina, svona um
það bil fimm tíma skokk. Ég komst
ofan í Djúpuvík og bankaði uppá
í fyrsta húsi sem ég kom að, tæp-
lega sex um morguninn. Kona kom
til dyra og varð forviða að heyra
að ég væri að koma frá Hólmavík.
Hún gaf mér þó kaffi og sendi ung-
an dreng niður á bryggju til að at-
huga hvort ekki væri einhver bátur
að leggja út í línuróður. Drengur-
inn kom til baka og sagði svo vera.
Ég fékk far með þessum báti yfir
á Gjögur. Þar hitti ég mann sem
hringdi í bónda þar í sveitinni sem
að vörmu spori kom á jeppa og ók
mér til Ingólfsfjarðar og þar náði ég
skipinu. Fólkið á Ströndunum var
svona hjálpsamt. Þetta hafði enga
Eiríkur Óskarsson sjómaður og vélvirki á Akranesi:
„Það er merkileg tilfinning að vera skelfingu lostinn“
Eiríkur Óskarsson með konunni sem veitti honum fótfestu í lífinu. Það er Dagný Hauksdóttir eiginkona hans. Þau hafa verið í
hjónabandi í 51 ár. Hér eru þau nú á aðventu á svölunum á heimili sínu við Stillholt á Akranesi.
Eiríkur ásamt sonum hans og Dagnýjar, þeim Eiríki á hægri hönd og Alexander
vinstra megin við sig. Þeir feðgar standa við sextugan Mercedes Bens-vöru-
flutningabíl sem þeir Eiríkur eldri og yngri eru nú að gera upp í sameiningu.
Mynd tekin vestur á Mýrum 1949. Maðurinn með alpahúfuna og sjónaukatöskuna
er Finnur Guðmundsson fuglafræðingur sem var kominn vestur að rannsaka
líferni skarfa við Mýrar. Pilturinn við hlið hans er Eiríkur, en lengst til vinstri á
myndinni er Guðbjarni fóstri hans. Óþekktur lengst til hægri.
Eiríkur Óskarsson á fermingardaginn.
Landað úr Sveini Guðmundssyni AK
í Akraneshöfn um svipað leyti og
Eiríkur var í áhöfn. Síldarverksmiðjan
í baksýn.
Ljósm. Ljósmyndasafn Akraness.