Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2005, Page 62

ÚLFHILDUR DAGSDÓTTTR
málið, hugrenningatengsl og túlkanir út, og eftir standi bara eitthvað
sem er skihð sem „hrein tjáskipti“.29 Ummerki um þessa hugsun eru allt
í kringum okkur, við sjáum hana til dæmis oft birtast í auglýsingum, sem
ganga yfirleitt einmitt út á það að koma tilteknum skilaboðmn á framfæri
- eins og í auglýsingunni hér að framan, „Það gefur auga leið“, en þar á
sá sem sér auglýsinguna ekki að velkjast í neinum vafa um hvemig mál-
um er háttað. Ljóð Oskars Ama era hins vegar afar gott dæmi mn hvem-
ig þessi „hreinu tjáskipti“ án hugrenningatengsla og túlkana era fjarri
lagi — bókstafaljóðin kreíjast einmitt þess að hugur lesanda fari á flug.
Óljósar skuggamyndir grunnra yfirborða
Hugmyndin um hin „hreinu tjáskipti“ felm í sér að búið er að taka frá
okkur hæfiii okkar sem túlkandi verur og rið erum ekki lengur fær mn að
lesa heiminn, þar á meðal myndhst eða sjón-hstir. Astæðan fi'rir þessu er
ekki einungis hugmyndaheimurhui í kringum sjónina, heldm eirniig
hugmyndaheimurinn umhverfis ímjmdina.30 Barbara Maria Stafford er
líklega einn ötulasti talsmaður ímyndarinnar irman sjónmenningar. Hún
er einn af þeim hstfræðingum sem hefm snúið sér að sjónmenningu og í
inngangi að bók sinni Good Looking: Essays on the Virtue oflmages (1996)
setur hún fram eins konar manifestó eða yfirlýsingu fyrir ímyndina og
gagnrýnir harkalega riðtekin vestræn riðhorf til hennar. Stafford segir að
verkefnið sé „að ffelsa grafíska tjárdngu frá einhhða og blæbrigðalausri
ríkjandi orðræðu sem skipar henni á bekk með neysluhyggju, spillingu,
blekkfigum, og siðferðislegum göllum“ og að það sé verkefifi sem „sker
sig gegnum listfir, hugrisindi og raunvísfidi“.31 Það er þri mikilvægt að
29 Sama rit, bls. 14.
30 Oft er eríitt að greina á milli notkunar á íslenskn orðunum mynd og ímynd. Mynd
hefur hlutlausara yfirbragð, en ímynd er merkingarhlaðið og á stundum neiHætt
orð, oft notað sem andhverfa myndar: ímynd er alltaf eftirmjmd og því alltaf bund-
in í stigveldi frummyndar og eftirmyndar, en því fylgja hugmyndir um miðlun og
hagræðingu sem spilla hinni hreinu mynd. Hins vegar má benda á að innan umræðu
nútímans um ífnjmdasamfélagið virðist iðulega svo að allar numdir séu alltaf að ein-
hverju leyti eftirmyndir, mtmdir af einhverju, hvort sem það er hugmynd eða efnis-
leg mynd. Því eru skilin þama á milli í raun ekki skýr og mótast kannski fyrst og
fremst af sjónarhominu eða sjónheiminum (e. visnality, sbr. Gillian Rose).
31 Barbara Maria Stafford, „Introduction: Visual Pragmatism for a Virtual World“, í
Good Looking: Essays on tbe Virtue oflvmges, Cambridge, Massachusetts: MIT, 1996,
bls. 5.
6o