Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2004, Blaðsíða 67

AGRIP ERINDA / XII.
VÍSIN DARÁÐSTEFNA
E124 Hjálparleit vegna sálrænnar vanlíðunar eftir þjóðfé-
lagshópum
Guðrún GuðiiHindsdóttir.' Rúnar Vilhjálmsson2
'Lýðheilsustöð, 2hjúkrunarfræðideild HI
ninarv@hi.is
Inngangur: Rannsóknin beinist að hópamuni á notkun heilbrigð-
isþjónustu vegna sálrænnar vanlíðunar.
Efniviður og aðferðir: Byggt er á gögnum úr endurtekinni lands-
könnun meðal 18-75 ára íslendinga. Heimtur í fyrri könnuninni
voru 69% (N=1924) og 83% (N=1592) af svarendunt fyrri könn-
unarinnar svöruðu einnig þeirri síðari. Athugaður var fjöldi
heimsókna til læknis (annars en geðlæknis), geðlæknis, hjúkr-
unarfræðings, sálfræðings, félagsráðgjafa, prests og óhefðbundins
meðferðaraðila, með tilliti til sálrænnar vanlíðunar og lýðfræði-
legra þátta.
Niðurstöður: Niðurstöðurnar benda til að eðli vanlíðunar ráði
nokkru um til hvaða aðila er leitað, þó flestir leiti til almennu
heilbrigðisþjónustunnar. Konur, eldri einstaklingar, þeir sem
lokið höfðu framhaldsskólanámi og þeir sem þjáðust af kvíða
og sállífeðlislegri vanlíðan leituðu oftar en aðrir til lækna (ann-
arra en geðlækna). Marktæk samvirkni (interaction) milli hjú-
skaparstöðu og einkenna gaf til kynna að fráskildir og ekkjufólk
leituðu meira til hjúkrunarfræðinga en aðrir hjúskaparhópar
vegna sállífeðlislegra einkenna. Ennfremur voru íbúar á höfuð-
borgarsvæðinu tíðari notendur sálfræðiþjónustu en landbyggð-
arfólk þegar kvíði var til staðar. Samvirkni milli menntunar og
þunglyndis benti til þess að háskólamenntað fólk leitaði umfram
aðra menntunarhópa til sálfræðinga vegna þunglyndis. Yngra
fólk, fráskildir og þeir sem glímdu við reiði/árásarhneigð leituðu
oftar en aðrir til félagsráðgjafa. t’á kom í ljós að konur, fráskildir
og þeir sem þjáðust af sállífeðlislegum einkennum voru tíðustu
notendur óhefðbundinnar þjónustu. Loks leituðu þunglyndir
fremur aðstoðar hjá prestum, auk þess sem samvirkni milli hjú-
skaparstöðu og reiði/árásarhneigðar benti til aukinnar notkunar
prestþjónustu meðal ekkjufólks í tengslum við reiði.
Ályktanir: Fjöldi einstaklinga sem þjáist af andlegri vanlíðan leit-
ar ekki aðstoðar heilbrigðisþjónustunnar á 12 mánaða tímabili og
gefa niðurstöður til kynna að um ójöfnuð í þjónustunni geti verið
að ræða. Ástæða er til að rannsaka frekar hópamun og aðgengi að
sérhæfðri geðheilbrigðisþjónustu á íslandi.
E125 Geðheilsa bænda
Kristinn Tómasson12, Sigurður Sigurðsson1'3, Gunnar Guðmundsson14
'Rannsóknastofa í vinnuvernd, 2rannsókna- og heilbrigðisdeild Vinnueftir-
lilsins, 3Sjúkrahús Suðurnesja, 4lyflæknasvið Landspítala
kristinn@ver.is
Inngangur: Á samdráttartímum í sveitum hafa komið lram
merki um vaxandi tíðni geðraskana í sveitum erlendis, bæði í
Bandaríkjunum og Noregi. Hérlendis hafa árvökulir bændur haft
áhyggjur af því að sama þróun gæti gerst hér vegna fækkunar í
sveitum og einnig vegna almennt versnandi kjara bænda á síðustu
árum.
Efniviöur og aðferftir: Öllum bændum með 100 ærgildi eða meira
(N=2042, svarhlutfall 54%) og 1500 (svarhlutfall 46%) manna
slembiúrtaki 25 til 70 ára var sendur ítarlegur spurningalisti um
heilsufar og búskaparvenjur í mars 2004 og honum fylgt eftir með
einu hvatningarbréfi, auk þess sem auglýsing birtist í Bændablaðinu
til þess að hvetja til svara. General Health Questionnaire-12
(GHQ-12) spurningalisti var notaður sem skimtæki fyrir geðrösk-
unum, öðrum en áfengissýki en fyrir hana var notað CAGE.
Helstu nifturstöður: Samkvæmt GHQ-12 voru 65% bænda án
nokkurra merkja um geðröskun en 53% annarra. Samkvæmt
GHQ-12 með skurðpunkt fyrir geðröskunum settan við meira
en 2 þá reyndust 17,3% bænda uppfylla þetta viðmið en 22,3%
annarra. Samkvæmt CAGE miðað 3 eða fleiri jákvæð svör upp-
fylltu 6,1% bænda skilmerki fyrir áfengissýki en 7,5% annarra. Á
síðustu 12 mánuðum fyrir rannsóknina leituðu tæp 5% bænda og
um 10% annarra aðstoðar vegna svefnraskana, 3,4% bænda og
7% annarra vegna þunglyndis og 4% bænda og rúm 9% annarra
vegna kvíðaraskana. Aðeins 0,3% bænda en um 1% samanburð-
arhóps höfðu leitað aðstoðar vegna áfengis- eða fíkniraskana.
Ályktanir: Algengi geðraskana virðist vera svipað meðal bænda
og annarra á fslandi. Hins vegar eru ákveðin merki um að þeir
leiti síður meðferðar vegna geðraskana en aðrir.
E126 Streita í starfi íslenskra hjúkrunarfræðinga. Saman-
burður við kennara og flugfreyjur
Hcrdís Sveinsdóttir1'2, Hólmfríður K. Gunnarsdóttir2-3
'Hjúkrunarfræðideild HÍ, 2rannsóknastofa í vinnuvernd HÍ, 3heilbrigðis- og
rannsóknadeild Vinnueftirlits ríkisins
herdis@hi.is
Inngangur: Vinnurannsóknir hafa undanfarið beinst að því að
skoða samband streitu við meðal annars starfsmannaveltu, heilsu-
far og gæði þjónustu. Flugfreyjur, kennarar og hjúkrunarfræð-
ingar eru starfshópar sem eiga margt sameiginlegt. Þá skipa að
mestu konur, starfið krefst mannlegra samskipta og þjónustu við
einstaklinga og hópa. Álag getur verið mikið þegar uppfylla þarf
óskir eða þarfir þjónustuþega og hver einstaklingur krefst óskiptr-
ar athygli en margir kalla eftir þjónustu á sama tíma. Markmið
þessarar rannsóknar var að bera saman streitu og vinnuaðstæður
þessara þriggja hópa.
Efniviftur og aðferðir: Þátttakendur voru kvenkyns kennarar,
hjúkrunarfræðingar og flugfreyjur. Gagna var aflað rneð spurn-
ingalista og var 1571 listi sendur út. Svörun var 66-69% háð
starfsstétt. Átta spurningar öfluðu gagna um vinnuumhverfi og
11 um streitu. Við gagnagreiningu var notast við ANOVA og
aðhvarfsgreiningu.
Helstu nifturstöður: Hjúkrunarfræðingar upplifa minni streitu
og telja starf sitt líkamlega fjölbreyttara en hinir hóparnir tveir.
Flugfreyjur greina frá meiri óþægindum í vinnuumhverfi, minna
atvinnuöryggi, líkamlega erfiðari og einhæfari vinnu og að þær
leiti síður aðstoðar samstarfsfólks en hinir hóparnir. Kennarar
segjast síður geta stjórnað vinnuhraða sínum en hinir hóparnir. í
samanburði við hjúkrunarfræðinga leita þeir síður aðstoðar sam-
starfsfólks. Aðhvarfsgreining leiddi í ljós að innan hverrar starfs-
stéttar hafa óþægindi í vinnuumhverfi áhrif á streitu að teknu
Læknablaðið/fylgirit 50 2004/90 67