Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Síða 7

RITSTJÓRNARGREINAR
117
hann einnig skort hans á sálrænu inntaki. Það var hátíðlega rætt um „skóla
fyrir lífið“. En hvað var átt við með „lífi“? Það var hugsað um hið „praktíska
líf“, um lífsbaráttuna og um skólann sem tæki til að þjálfa æskulýðinn í ein-
hverju starfi. Frá barnaskólanum og allt til hinnar æðstu háskólamenntunar
kom greinilega í ljós þetta brotalausa en einsýna notasjónarmið á markmiði
kennslunnar. Fáir eða enginn hugsuðu um það að skólinn hefur einnig það
hlutverk að kynna æskulýðnum heim andlegra verðmæta, sem getur fært þeim
innra sjálfstæði gegn duttlungum örlaganna, þrek í sorg og auð í gæfu. Það
varð skóli án anda, án kjarna og markmiðs, og án lifandi menningarhugsjónar.
Hið andlega ráðleysi kom einnig fram í því hvemig skólinn skipti niður
fræðsluefninu. Mönnum var ljóst að vér höfum ekki lengur tök á hinu raun-
verulega fróðleiksmagni samtíðarinnar. Skólinn reyndi að leysa það vandamál
á tæknilegan hátt, með því að auka námsefnið á kostnað rækilegs skilnings á
einstökum námsgreinum. Og með því að gefa munnbragð af hinum mörgu vís-
indagreinum sem móta heimsmynd vora og eru undirstaða síðara sémáms í
einstökum greinum.
En ekkert gat verið haldlausara en þessi tilraun til þess að reyna á vorum
tímum að halda við hinni gömlu kröfu skólans um það að færa einstaklingun-
um eins konar algilda heildarþekkingu. Hin dreifða kunnátta varð að engu, og
hún var ekki tengd saman af haldgóðri lífsskoðun. Hún varð að engu, og öll
djúptæk andleg verðmæti drukknuðu í þessu mikla námsgreinamagni sem
átti að kenna öllum ofurlítið um allt.
Kennslustofnanir vorar verða þess vegna að taka á sig hluta af sökinni á
því að tímabilið milli styrjaldanna mótaðist af menningarlegri yfirborðs-
mennsku. En skólinn bar ekki einn þessa þungu ábyrgð. Ný vélræn menningar-
tæki og ódýrar, nýtízkar skemmtanir tóku þátt í bardaganum um hinar ný-
áunnu tómstundir fólksins. Óhjákvæmilega varð að draga úr kröfunum um
virka skynjun hvers einstaklings á menningunni, vegna þess að áherzla var
lögð á að ná til sem flestra. Menningin varð umfram allt að vera auðskilin og
auðmeltanleg. En það var of dýru verði keypt. Þeir sem áttu að veita menning-
unni viðtöku vöndust því að vera óvirkir, athyglisgáfa þeirra sljófgaðist og
hæfileikar þeirra til sjálfstæðrar könnunar og sálrænnar einbeitingar rýmuðu.
Bæði í bæjum og sveit —en einkum í bæjum — skóp hin nýtízka, háværa
tækni vanstillingu og rótleysi. Hvíldarlausir hugir leituðu þá fremur fljót-
virkrar skemmtunar en þeirra menningarverðmæta sem einbeitingar kröfðust.
Hrynjandi lífsins varð óróleg, og það varð sífellt torveldara að finna þá innri
og ytri ró sem þarf tií þess að menningarstarf einstaklingsins beri varanlegan
ávöxt. Einnig það hlaut að auka á hina andlegu fátækt.
Ennþá fátæklegri urðu tímarnir vegna þess að þeir fyrirlitu tilfinningarnar.
Hlýja einstaklingsins hefur varia nokkurn tíma í sögunni haft eins litla mögu-
leika til að blómgast og á hinum hörðu árum milli styrjaldanna. Mitt í heimi
þjóðfélagslegrar samvizku urðu hjörtun samt fátækari — af skorti á anda og
hlýju.