Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Blaðsíða 15

ÍSLAND OG SAMSÆRIÐ GEGN HEIMSFRIÐNUM
125
í sjálfs sín barmi. Við litum um hæl til hinna sex hundruð og áttatíu
ára, íslands miðalda, frá 1262—1944, áranna sem við urðum að
hlíta erlendri stjórn að meira eða minna leyti, og fanst þetta hefði
verið nokkurskonar auðmýkíngartími í ævi okkar sjálfra, niður-
lægíng sem sérhver okkar hefði orðið að þola persónulega: að hafa
í einn tíma afhent rétt þjóðarinnar til að ráða að fullu yfir heimili
sínu, landinu. Það var einkahamíngja sérhvers Íslendíngs þessa
júnídaga 1944, að þjóðin skyldi loks hafa hrundið af sér þeirri
skömm sem enn lá á okkur að formi til, að þurfa að gánga á fund
útlendíngs að biðjast samþykkis fyrir því hvernig við skipuðum
málum á þjóðarheimili okkar.
*
Persónulegar endurminníngar eins manns skipta að vísu ekki máli,
en ég get samt ekki stilt mig um að rifja upp aftur þessa einstæðu
daga. Ég gekk burt frá Reykjavík með poka á baki nokkrum dögum
fyrir lýðveldishátíðina, fór um bygðir og óbygðir hér í nágranna-
sýslunum, af því mig lángaði að finna landið og þjóðina á þessum
tímamótum, þegar Saga sjálf var orðin lífið í brjósti hvers manns.
Úr þessu ferðalagi er mér alveg sérstaklega minnisstæð nætur-
gistíng á einu prestsetri. Nóttin var björt sem dagur, með þeim
blæ annars ljóss, sem fylgir birtu vornæturinnar, og ég sat á tali
við gamla prestinn mestalla nóttina í stofu hans. Það var eitt af
þessum sígildu íslensku prestsetrum, fjall að húsabaki, en undirlendi
fyrir framan, grund og á; og túnið náði alveg heimað stofuveggn-
um svo hlaðhellurnar voru næstum á kafi í grængresinu; og sem
maður sat þar í stofunni bjarta júnínóttina fanst manni túnið með
grósku sinni og bláa himninum yfir vaxa alla leið inntil manns
gegnum gluggann.
Við ræddum um sögu landsins og þessa þjóð sem var af land-
sölumönnum svikin í hendur útlendíngum, og fullheimti ekki rétt
sinn úr höndum þeirra aftur fyren eftir sex hundruð og áttatíu ár;
og altíeinu veik sögunni um landið og þjóðina að fólkinu í sókninni
hans, og hann sagði mér með kyrlátu stolti frá því að hver atkvæð-
isbær maður, úngur og gamall, hraustur og örvasa, hefði átt sinn
þátt í að kjósa þjóð sinni örlög með því að neyta atkvæðisréttar