Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Page 38

148
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
líða tekur á miðaldir, kemur ný þjóðfélagsstétt fram á sjónarsviðið.
Það er borgarastéttin, sem gerist æ umsvifameiri og brýzt að lokum
til valda í blóðugum byltingum, sem taka yfir fullra þriggja alda
skeið, frá síðari hluta 16. aldar til síðari hluta 19. aldar. Valda-
streita borgarastéttarinnar, sem er fyrst í stað fulltrúi þjóðfélags-
legrar framþróunar, felur í sér baráttu fyrir ýmsum þeim lýðrétt-
indum, er hún kýs sjálfri sér til handa. Hún krefst hlutdeildar í
ríkisvaldinu og berst því fyrir lögleiðingu þingræðis og kosninga-
réttar. Hún krefst málfrelsis, ritfrelsis og samtakafrelsis til þess
að .tryggja sér sem ákjósanlegasta aðstöðu í stéttabaráttunni, þar
sem hún á í höggi við afturhaldsöfl aðalsveldisins. Á stefnuskrá
sína markar hún kjörorð athafnafrelsis og jafnréttis, sem felur í sér
þá kröfu, að hún megi hafa óbundnar hendur um útþenslu hinna
nýju framleiðsluhátta og framkvæmd þeirrar frjálsu samkeppni, sem
þá var efst á dagskrá.
Það á þó ekki fyrir borgarastéttinni að liggj a að leiða til lykta
þessa baráttu fyrir löggildingu almennra mannréttinda. Eftir því
sem á líður 19. öldina, verður verklýðsstéttin atkvæðameiri kraftur
hinnar þjóðfélagslegu framþróunar, og þegar þessi nýtilkomna stétt
gerist líkleg til að hagnýta sér áunnin lýðréttindi til að bæta hag
sinn og bylta af sér okinu, snýst borgarastéttin öndverð við frekari
útvíkkun þessara réttinda, og er þar með lokið lýðræðisbaráttu
hennar. Hin framsækna borgarastétt gerist aðalfulltrúi afturhaldsins
í þjóðfélaginu. Langt fram eftir 19. öld er enn svo háttað víðast um
lönd, að kosningaréttur er ekki annað en sérréttur lítils minni hluta
karlmanna og bundinn við ákveðna lágmarkseigu fjár og fasteigna,
en málfrelsi, ritfrelsi og hin önnur mannréttindi takmörkuð á marg-
víslegan hátt. Þetta er það lýðræði, sem borgarastéttin vill láta duga,
er hún hefur tryggt sér ríkisvaldið í hverju landi.
Verklýðsstéttin er nú hins vegar orðin fulltrúi framfaraaflanna
í þjóðfélaginu, og hún heldur áfrarn þeirri lýðræðisbaráttu, sem
borgarastéttin hefur afrækt. Þó að sú barátta hafi kostað þungar
fórnir, oft og tíðum líf og blóð hinna beztu af forherjum frelsisins,
er nú svo komið, að jafnvel í auðvaldslöndunum langflestum hefur
verið lýst yfir almennum kosningarétti, enn fremur málfrelsi, rit-
frelsi, samtakafrelsi, trúfrelsi, friðhelgi einstaklings og heimilis,