Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Blaðsíða 45

LÝÐRÆÐI
155
hafði að geyma eina grein, hina frægu 48. grein, þar sem svo var
ákveðið, að ríkisforsetinn gæti, ef þurfa þætti vegna almennrar
reglu og öryggis ríkisins, numið úr gildi að nokkru eða öllu þær
greinar stjórnarskrárinnar, sem áttu að tryggja persónufrelsi
manna, heimilishelgi, bréfleynd, ritfrelsi og svo framvegis. Forset-
anum var með öðrum orðum fengið algert einræðisvald, ef nauð-
syn þætti til bera, og Weimar-lýðveldið gat birzt ýmist í sauðargæru
borgaralýðræðisins eða úlfsham einræðisins, eftir því hvað hinni
þýzku yfirstétt þótti henta hverju sinni. Á árunum næstu á undan
valdatöku nazista, árum hinna illræmdu „neyðarráðstafana“, var
ekki sparað að beita ákvæðum þessarar 48. greinar til að leggja
verklýðssamtökin í fjötra, og með hennar tilbeitingu var nazism-
inn leiddur til valda í Þýzkalandi árið 1933 á „löglegan“ og
„lýðræðislegan“ hátt. Annað lærdómsríkt dæmi er það, er yfirstétt
Spánar neitar að hlíta úrslitum þingkosninganna 1936, efnir til
uppreisnar og borgarastyrjaldar og tekur upp einræðisógnarstjórn
með hernaðaraðstoð fasistaríkja og meira að segja stjórnmálastuðn-
ingi borgaralýðræðisríkja slíkra sem Bretlands og Frakklands. Þessi
og þvílík dæmi sýna, hversu lítt er að treysta þessu stjórnmálaskipu-
lagi, sem nefnt er borgaralýðræði, ef í odda skerst og yfirstéttin á
það á hættu að missa þjóðfélagsvöld sín á vettvangi þingræðisins,
nema verklýðshreyfing sé þá nógu öflug til að ónýta hvers konar
ofbeldisfyrirætlanir yfirstéttarinnar.
Yfirlýsing lýSréttinda en engin trygging
Hér hafa nú verið talin fáein dæmi, sem sýna, að borgarastéttin
lætur yfirleitt engar smámunalegar lýðræðiskreddur aftra sér, ef
henni þykir henta að takmarka lýðréttindin í einni eða annarri
grein, sjái hún sér það annars fært af öðrum ástæðum. En til fyllri
skilnings á því atriði, sem fyrr er nefnt, að borgaralegt stjórnmála-
lýðræði er í aðalatriðum formsatriði fremur en raunveruleiki, verð-
ur hins vegar að líta á nokkur almennari einkenni þess.
Stjórnarskrár borgaralýðræðisríkjanna eru til dæmis ósparar á
að lýsa yfir hvers konar mannréttindum. Hins vegar hafa þær ekki
að geyma nein ákvæði til tryggingar því, að allir þegnar þjóðfélags-
ins megi njóta þessara réttinda í raun og sannleika.