Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Síða 72

182
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
skáld, eins og það myndi vera að breyta heiminum, þegar maður
hefur bæði góðan vilja og réttlætið sín megin en er ekki atvinnu-
stjórnmálamaður. Og enda þótt lesandinn sakni Lassa pabba, þá
fær hann móður Marteins í staðinn. Og það hlýtur að vera undar-
legur trékarl, sem viknar ekki þegar hann les um þessa litlu, stað-
föstu konu, sem er sjálfur draumurinn um móður. Það er vafalaust
rangt að ímynda sér að Andersen Nexö skírskoti vitandi vits til
tára og hláturs til þess að laða lesendur til sín; því mun öllu held-
ur vera þannig varið, að hann tímir ekki að valda þeim mörg'u
vonbrigðum, sem bæði vilja gráta og hlæja, þegar þeir lesa bók.
Og það eru hinir mörgu sem Nexö vill komast í samband við. En
skyldi Nexö vera ljóst, að hjartalag hans hefur komið honum til að
skrifa lofsöng um gæzku hinna smáu, um blessun fátæktarinnar,
sem gerir allar byltingar óþarfar? Eða skynjar þetta rómantíska
skáld, að hann finnur meðal hinna smáu í þjóðfélaginu minjar um
hamingjuland, sem hefur glatazt, þar sem allir karlmenn voru verka-
menn, iðnaðarmenn og bændur, og allar konur fullar af varma og
gæzku? Og hugsar þessi raunsæi gagnrýnandi sér hið sósíalistíska
þjóðfélag eins og samheldni fólks, þar sem allir eru hamingjusamir
og smáir, í nánum tengslum við jörðina, með verkfæri iðnaðar-
mannsins í öruggum greipum? Það hefði verið auðveldara að fylgj-
ast með Nexö, ef hann hefði lýst fátæktinni sem vonlausu ástandi
frá mannlegu sjónarmiði séð, en þannig hefur hún ekki birzt hon-
um.
Þeir sem hvorki hafa lesið Pella sigursæla né Martein rauða, ættu
að lesa þær í réttri röð. Ég býst ekki við að neinn muni sjá eftir
því. En mér skjátlast mjög, ef það eru ekki margir, sem nokkru
eftir að lestrinum er lokið muna bezt eftir Pella litla úti á engjum
með kýrnar sínar, sem hann ríkti yfir eins og konungur, lítill hrjáð-
ur konungur, fullur af þrá til Lassa pabba og með litla barnshjartað
sitt í buxunum af hræðslu við bústjórann, sem vafalaust situr við
einhvern gluggann á bænum og hefur vakandi auga á honum. Skyldi
nokkrum geta gleymzt lýsingin á þrá Pella, sem birtist umhverfis
hann í hreifingum kúnna og löngum skuggum þeirra, í langdregnu
bauli þeirra, í geislum sólarinnar og tísti fuglanna? Og hvers vegna
er manni þetta minnisstæðast? Vegna þess að Andersen Nexö hefur