Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Page 62

Tímurit Máls og menningar
(1935). Hann talar fyrir nýrri tónlist,
sem „gerir alþýðu manna unnt að
lifa tónmenningarlífi, lýsir baráttu
liennar, þrám og þörfum og er henni
nátengd í stað þess að þjóna henni
einungis með varaj átningum og loka
sig frá henni með kreddufestu.“
Hann segir svo 1936 um deilur
með hinum ýmsu borgaralegu tízku-
stefnuin: „Allt þetta rifrildi um nýja
fagurfræði er til einskis. Þar verða
engir sigurvegarar, aðeins sigraðir.
Og jafnvel þótt tónskáld vorra tíma'
hefðu að minnsta kosti getað orðið
sammála um einhver fáein atriði,
mundi annað fólk koma til skjalanna,
hrjúfara í rómnum og siggrónara í
lófunum. Og það yrði barið í borðið
og spurt: Hver hefur gagn af þessu?
Og það er reyndar úrslitaspurning-
in.“
„Framför,“ segir Eisler að lokum
um þetta efni á Beethovenþinginu
1952, „kallast það í listum, er þær
auðgast að tj áningartækni vegna hug-
mynda og frumgilda, sem runnin eru
frá hinni nýju samfélagsvitund.“
Hugleiðingar Eislers snúast sem sé
allar um nýtt félagslegt hlutverk list-
ar, sem þjónar um inntak og form
þeim miklu alþjóðlegu markmiðum,
er verklýðshreyfingin berst fyrir. Þar
er um sósíalska og raunsæja list að
tefla, handgengna verkalýð og í kall-
færi við alþjóð; þar er um að tefla
að leysa hið mikla viðfangsefni vorra
tíma. „Allt frá unglingsaldri hef ég
leitazt við að semja tónlist, sem kom-
ið gæti sósíalismanum að liði. Það
var oft mjög erfitt verkefni og mót-
sagnakennt. En það eitt er held ég
verðugt verkefni listamönnum vorra
tíma,“ segir Hanns Eisler 1951 á
stofnþingi Sambands þýzkra tón-
skálda og tónvísindamanna, og getur
djarft úr flokki talað.
Og hvað um tylftarkerfi Schön-
bergs og tónsmíð hans á þeim grund-
velli ?
Vera kann að herklukkan hafi
glumið í bréfaskiptunum við Schön-
berg árið 1926, að þar hafi verið
merki þess, að hin andstæðu viðhorf,
sem þá létu á sér bæra, væru enn víð-
tækari en ágreiningur um stjórnmál
einn saman. En í augum Eislers var
Schönberg þó hinn mikli meistari,
og enda þótt lærisveinninn hefði æ á-
kveðnari fyrirvara gagnvart heims-
skoðun meistarans og fagurfræðum,
þá sætti hann sig enn um langt skeið
við kenningar hans um nýjan tón-
smíðagrundvöll. Jafnvel er Eisler
hafði tekið að leggja fram þau skil-
ríki um andstæðar skoðanir sínar, er
Schönberg hafði saknað, það er að
segja frá og með árinu 1927, en þar
felldi hann á máli tónanna dóm, sem
ekki verður um villzt, yfir kreddu
meistara síns, bæði í fjöldasönglögum
sínum, kórverkum, leiksviðs- og kvik-
myndatónlist — þá var þó langt frá
að hann hefði brotið þessi vandamál
til mergjar og leyst þau í tónsmíði.
172