Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 66

Tímarit Máls og menningar
fortíð. En á þessi hefSbundnu verk
lítur hann sem skemmtiferSir einung-
is, er hann tekst á hendur stöku sinn-
um inn í horfinn heim. Hann kallar
þau verk sín í gamla stíl. Hann ver
þaS aS vísu, aS hann skuli hafa tvö-
faldaS áttundina á stöku staS í tólf-
tónaverkum sínum, og telur strangt
forboS sitt viS því áSur fyrr hafa
veriS öfgar af nauSsyn. En hann
andmælir því, aS nokkur tóntegund
verSi fundin í „Píanókonsert“ hans
eSa verkinu „Ode an Napoleon“, enda
þótt svo virSist, sem hiS síSasttalda
endi í es-dúr.
í þessu sambandi minnist ég um-
mæla Eislers frá sjötta tugi aldarinn-
ar, aS öSru hverju kæmi aS sér löng-
un til aS hlusta á nokkra pipar- og
salthljóma svonefndra liSsodda („av-
antgardista“), þar til hann hefSi
fengiS nægju sína. En aldrei líSi
margar mínútur, unz honum sé nóg
boSiS. Þetta var honum sýnin inn í
horfinn heim.
Til aS girSa fyrir þrálátan mis-
skilning, skal þetta enn tekiS fram,
þótt auglj óst sé. Hér er ekki vettvang-
ur til aS ræSa um ákveSna tölu tóna
í stefi hverju eSa notkun eins eSa
annars röddunarforms meSal hinna
ýmsu listkosta, sem um er aS velja.
Réttlæting og mat slíkra hluta verSur
aS fara eftir þætti þeirra í hverju
tónverki.
ÞaS sem virSast vera tæknireglur
hjá Schönherg, er engin tækni í eigin-
legri merkingu orSsins. Þó aS þess
sé minnzt, sem Eisler tekur fram um
stefjuna og áSur var vitnaS til, má
segja, aS stefjutæknin veiti svigrúm
til fj ölbreytilegustu formmyndana og
tónsmíSablæbrigSa; og í enn fyllri
mæli á þaS viS um tilbrigSatæknina,
frumkaflagerS sónötunnar og úr-
vinnslukafla og svo framvegis. Aftur
á móti er þaS um hina svokölluSu
tækni Schönbergs aS segja, aS hún
takmarkar fyrirfram tj áningarsviS
tónverksins, þar eS öll geS- og hug-
brigSi, sem tónfestihugtakinu eru
tengd, eru sniSgengin. I litrófi tján-
ingartækninnar lokar hún öllu hinu
víSfeSma reynslusviSi, sem aldalöng
þróun hefur opnaS. HeiSríkja, fögn-
uSur, vongleSi, hetjuskapur, trúnaS-
artraust og tignarleiki verSa þar ekki
fyrir fundin. Þetta á þó enn miklu
fremur viS um sporgöngumenn
Schönbergs á þessari hraut, einkum
Webern, og „raSkerfi“ þeirra („die
seriellen Richtungen“). Sjálfur kerf-
isbatt Schönberg aSeins meS tólftóna-
aSferS sinni þaS, sem hann vildi láta
í Ijós. Hin ótónföstu verk hans frá
fyrra tónsmíSaskeiSi skera sig alls
ekki í grundvallaratriSum úr siSari
verkum hans.
Tvennt veldur því einkum, aS vér
snúumst nú af fullri hörku gegn hinni
ofstækisfullu og kreddubundnu al-
gildingu Schönbergs-aSferSarinnar,
eins og hún kemur fram í fyrrnefndu
„raSkerfi“:
176