Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Síða 73

volroka („Zum Satlessen und Trock-
enwohnen . . .“), birtist jafnvel sjálf
mynd baráttumannsins, hetjunnar,
ekki með öllu óvingjarnleg, kölluð
fram af kunnum bljómum eislerskra
göngustefja.
Síðasti þáttur „Þýzku sinfóníunn-
ar“ er einnig mjög lærdómsríkur, að
því er þetta varðar, en það er kór-
kafli, sem aðeins tekur eina mínútu
að flytja, svo spunastuttur og ein-
faldur sem unnt er. Eisler samdi
þennan kafla síðar og gerði að loka-
kafla „Þýzku sinfóníunnar“. Hann
fellur inn í heildarsamræmi með hin-
um köflunum, enda þótt Eisler hafi
gert hann úr öðrum tónefniviði. Því
að hann er samkvæmur þeim að
sniði. Hið ferhenda kórvers er þann-
ig: _
Ó, synir vorir, seyrt og daufheyrt
lið hjá sýldum heltisvögnum,
spenntir frá: Æ, oft þarf grimm-
ur úlfur smugu við, þeir einnig!
Frostið hítur, vermið þá.
Hér lýsir Eisler ekki hinum beiska
texta. Það er eins og hann horfi til
baka frá sjónarhæð þess, er síðar
skyldi verða, og tónar hans stafa ró-
legu trúnaðartrausti. Það lætur hann
í ljós með öðrum ráðum og hafnar
tylftarkerfinu með öllu.
*
Eins og Eisler gerði sér títt um
raðkerfun að hætti Schönbergs, það
skeið sem hann var erlendis, þó hann
Eisler og Schönberg
héldi sjaldnar en hitt fast við hana
og reyndi jafnan að sveigja hana til
þjónustu við listskilning sinn og lífs-
skoðun, — eins lagði hann tylftar-
kerfið aftur á hilluna til fulls, er
hann var setztur að í Þýzka alþýðu-
lýðveldinu. Hann taldi að vísu þessa
tónsmíðaaðferð meðal margra þeirra,
er beita mætti í ákveðnum listsköp-
unartilgangi, enda þótt fáir hafi hana
til fulls á valdi sínu, en notaði hana
ekki framar við tónsmíðar. Og skýr-
ing hans, er ég spurði hann eitt sinn
um þetta, var stutt og laggóð: „Ég
þarf hennar ekki við til að vinna þau
verkefni, sem ég set mér.“ Þetta var
svar skapandi listamanns, sem ekki
lætur tilfundna kreddu segja sér fyrir
um tækni og tjáningargrundvöll,
heldur efni og inntak verka sinna.
Hann var nú staddur í nýju umhverfi
sósíalismans, sem verið hafði tak-
mark óska hans og vona og ævilangr-
ar baráttu. Hæðni, beiskja og ákæra
viku fyrir þeirri þörf að gefa mál
þeim tilfinningum, sem frumbýlingar
sósíalismans bera í brjósti.
Tónsmíðastíll hans þau alltof fáu
ár sem hann lifði og starfaði í Þýzka
alþýðulýðveldinu virðist áður undir-
búinn annars vegar af barátlubrag,
ljóðsniði og frásögusniði verka hans
á árunum fyrir 1933, svo sem tón-
verksins við „Móðurina“, „Varúðar-
ráðstöfun“ og svo fjöldasönglaganna,
— en hins vegar heiðríkju, fögnuði
og frjálsræði tónsmíða eins og sjö-
183