Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 117

getur þess ekki að hún var ein aðal-uppi-
staðan í hinni austurlenzku, konunglegu
ídeólógíu sera hann aðhylltist á undan
Ágústusi. Miskunnsemi hans var kænsku
blandin, því að fyrirgefningin veitir [lá sið-
ferðilegu yfirburði er keisari þarf að hafa
til að bera. Þar að auki hefði Caesar setið
yfir höfðingjalausri Róm ef hann hefði
ekki sýnt hæfilega miskunn. Og án sam-
þykkis öldungaráðsins hefði hann ekki
getað grundvallað vald sitt.
Síðasti hluti fyrra bindis er helgaður
sögu keisaraaldar, frá Ágústusi til Domiti-
anusar. Höfundur er helzti fjölyrtur um hið
svallsama líferni kládíó-júlíönsku keisar-
anna sem er vissulega skáldsögu líkara, en
rúminu hefði betur verið varið til heildar-
yfirlits um þær breytingar sem urðu á öllu
stjórnarkerfi ríkisins á þessari öld, svo og
á efnalífi og stéttaskipan sem aðeins stutt-
lega er getið í lokin. Lesandanum veitist
ekki heildarsýn yfir þessa þætti með því að
frásögnin klofnar um hver keisaraskipti.
Hann saknar greinargerðar um það hversu
Agústus og eftirkomendur hans ummynd-
uðu stjómarstofnanir lýðveldisins, tæmdu
þær að lýðræðislegu innihaldi án þess að
breyta forminu, sér til veldisauka, og fengu
þannig viðhaldið þeirri blekkingu lengi vel
að þeir væru aðeins oddvitar meðal jafn-
ingja — prími inter pares.
Síðara bindi Rómaveldis hefur flesta
kosti fyrri hlutans. Jafn beztan má telja
fyrsta þriðjung þess er fjallar um mannlíf
og menningu á tveim fyrstu öldum keisara-
dæmisins og stjóm kjörkeisaranna, frá
Nerva til Commodusar, sem margir hafa
kallað gullöld heimsríkisins — það skeið
er það náði fullkomnastri einingu og skatt-
löndin þróuðust til pólitísks og menningar-
legs jafnréttis við Ítalíu. Ut frá því sjónar-
miði hefði verið rökréttara að fjalla um
menningu heimsveldisins á þessu tímabili
sem eina heild, en ekki kljúfa hana í sund-
Umsugnir um hicku,
ur eftir löndum. Plútark ritaði að vísu
ævisögurnar í heimaborg sinni í Grikk-
landi, en hann hefði eins vel getað skrifað
þær í Róm eða á Spáni, því að á annarri
öld e. Kr. var hámenning Rómaveldis ein
og óskipt.
I heild stendur þó síðara bindið hinu
fyrra að baki: Það er lausara í reipunum,
hlutfallið milli þess rúms sem varið er til
hvers efnis er vafasamara og höfundur sýn-
ir ekki alls staðar nógu mikla varfærni í
mati sínu á heimildum og í ályktunum.
Annar þriðjungur bókarinnar fjallar utn
heimsríkið fram að 192 e. Kr. Það er gagn-
legt yfirlit, cn gallinn er sá að það er frem-
ur staðfræðilegs en sögulegs eðlis, ein-
skorðast um of við upptalningu borga og
ininnismerkja þeirra sem þar getur enn að
líta. Þessi kafli er of brotakenndur til þess
að hann fái veitt sýn yfir „rómaniseringu"
hinna vestlægu skattlanda, Spánar, Gallíu
og Bretlands, breytingu þeirra úr ósiðuð-
um ættsveitarfélögum í sambland af róm-
verskum og innlendum borgaraþjóðfélög-
uin. Höfundur telur upp ótal borgir sem
Rómverjar stofnuðu í löndum þessum, en
honum láist að skýra í heild frá tilgangi
þeirra, eðli, stjórnarháttum og réttarstöðu.
Lesandinn fær ekki vitneskju um, hvað
hin rómverska civitas var í raun og veru og
í hverju frumleiki hennar og yfirburðir
voru fólgnir miðað við hina grísku polis.
Þar af leiðandi getur hann ekki gert sér
þess grein hvernig rómaniseringin fór fram
— hvern þátt herinn átti í henni; — hvern-
ig hinn sveigjanlegi Iatínaréttur varðveitti
sjálfræði, stofnanir og persónurétt inn-
fæddra, jafnframt því sem hann veitti þeim
mikið til sömu fríðindi og rómarréttur; —
hvernig heimsveldið þokaðist smám saman
í átt til réttarlegrar og stjórnarfarslegrar
einingar fyrir tilverknað hinnar sveigjan-
legu löggjafar Rómverja. Þá má lesandinn
einnig sakna greinargóðrar lýsingar á
227