Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 48

Tímarit Máls og menningar
nemi í íslenskum kveðskap. Þannig yrkir Jóhann Sigurjónsson ljóð sitt
„Sorg“ að hinum nýa hætti miklu fyrr en hin „erlenda tíska“ ryður sér til
rúms á íslandi. Og jafnvel á 4. áratug aldarinnar, þegar fram koma ljóð-
skáld er ganga nýar slóðir, er ekki um neina öldu að ræða; hún steypist ekki
yfir fyrr en upp úr 1940. Þá fyrst getur verið um eiginlega „formbyltingu“
að ræða í íslenskum kveðskap. Þegar fyrirmyndirnar eru þannig fyrir hendi
og raunverulega þegar búið að brjóta ísinn — ekki síst með Kvœðakveri
Halldórs Kiljan Laxness (1930) og bókum Steins Steinars (Rauður loginn
brann — 1934 og Ljóð — 1937) — þá verður þessi tímamunur að vanda-
máli. Sé sem dæmi vitnað til ljóða Jóhannesar úr Kötlum, kemur hið sama
upp: Hann snýr ekki endanlega við blaðinu fyrr en á fimmta og sjötta ára-
tugnum.
í öðru lagi hrekkur skýringin ekki til þar sem hún gerir ráð fyrir að skáld
breyti gjörvallri skynjan sinni og túlkun hennar, mæti nýum verkefnum og
vandamálum, af áhrifum bóka einna saman. Til hlýtur ætíð að koma ein-
hver samhljómur úr eigin lífi þeirra, einhver sameiginleg vandamál er leita
tjáningar.
Hér hlýtur því að verða til að koma skýring er tekur mið af lífi skáldanna,
hinum ytra veruleika og þeim vandamálum er skáldin mæta í lífi sínu og sam-
félaginu við aðra, mannlegu félagi. Slík skýring er því félagsleg í eðli sínu.
Ein sér fellur hin bókmenntasögulega skýring um sjálfa sig.
Nú er það öllum ljóst hvílíkar gj örbyltingar hafa á orðið öllu mannlifi
rúma síðustu öldina. Verða þeir atburðir ekki tíundaðir hér, en minnt á að
þegar vitundin eða kennd hinna nýu aðstæðna og hinna nýu kjara sem mann-
inum eru búin tekur að ryðja sér til rúms í verkum skáldanna, að þá tekur
ljóðlistin þeim stakkaskiptum er hér eru rædd. Það er einnig í fullu sam-
ræmi við hina félagslegu framvindu og hina sögulegu atburði að þessa Ijóð-
byltingu ber miklu síðar að á íslandi en annars staðar. Þótt mönnum hafi
þegar verið kunnugt um þau tíðindi er gerst höfðu í erlendum bókmenntum,
voru breytingarnar miklu síðar á ferð hér á landi, og þess vegna ber íslensk
ljóðagerð lengur hið eldra svipmót. Erlendar fyrirmyndir, og hin íslensku
fordæmi, komu skáldunum síðar í góðar þarfir þegar íslenskir menn taka að
vakna til hins nýa félagsveruleika upp úr kreppu, hernámi, heimsstyrj öld og
stríðsgróða. íslendingar urðu lítt varir við hrylling fyrri heimsstyrj aldar-
innar, og það gerist fyrst með hinni síðari að þeir urðu fyrir áfalli sem eitt-
hvað líktist því er aðrar Evrópuþjóðir urðu fyrir á árunum 1914—1920. Við
þessar gj örbreytingar hins ytra veruleika og nýu aðstæður mannlífs í land-
142