Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Blaðsíða 76

Tímarit Máls og menningar
hnitmiðuðum og hárnákvæmum sálarlífslýsingum, sem vekja ekki sjaldan
hlátur, samúðarblandinn hlátur hjá lesendum.
Sannleikurinn er sá, að fyrir Akaky Akakévitsh er frakkinn sáluhjálpar-
atriði og heilög hugsjón í senn. Hann er ekki fyrr búinn að fá ósk sína upp-
fyllta en honum finnst sem kvikni á geislabaug um höfuð sér, en ekki logar
sá baugur lengi, þar sem þetta blessað ljós slokknar um leið og frakkinn
hverfur. Fötin skapa manninn og móta hugarfar hans.
Þar sem lítið sem ekkert hefur verið skrifað um Gogol á íslenzku, þá væri
ef til vill ekki ótímabært að rekja lífsferil hans hér og gera helztu ritverkum
hans lausleg skil. Sumra skáldverka má njóta án þess, að æviatriði höfunda
séu mönnum kunn, önnur verða því aðeins fyllilega eða réttilega metin, að
hliðsjón sé höfð af sérkennum höfundanna, lundarfari, lífsskoðunum og
sálarstríði. Gogol fyllir flokk hinna síðarnefndu.
Gogol var fæddur 19. marz 1809 í Vassiliekva í Mirgorod-héraði og dó 21.
febrúar 1852 í Moskvu. Ætt sína rekur hann til lágaðals og smájarðeigenda
í Úkraínu, þar sem hjátrú og hindurvitni hafa löngum þótt vera landlæg. í
þennan andlega furðusjóð sveitunga sinna sækir hann innblástur og efni í
fyrstu frásagnir sínar.
Faðir Gogols var talinn bera skyn á fagurbókmenntir og fékkst sjálfur
talsvert við ritstörf, samdi meðal annars gamanþætti, sem settir voru á svið
af áhugamönnum undir stjórn frænda hans og granna, Trotshinskis, en
hann gegndi mjög eftirsóknarverðu embætti í þann tíð. Þessi frændi Gogols
var mesta gleðimenni, barst mikið á og hélt glæsileg gestaboð, sem lengi
voru í minnum höfð ekki sízt af Gogol, sem var þegar á unglingsaldri
fjarskalega frjór þiggjandi. Kemur það berlegast í Ijós hversu notadrjúgar
endurminningamar um þau reynast honum, þegar hann í bókum sínum lýsir
dýrum veizlum aðalsmanna eða annars fyrirfólks og til marks um það nægir
að benda á Dauðar sálir.
Eftir að barnaskólanum sleppti, var Gogol fyrst sendur til framhalds-
menntunar í Nyezhin og síðar til Poltava. Þótt námshæfileikar hans væru
takmarkaðir, þá þótti hann þegar á skólaárum sínum afbragðs leikari og
einstök eftirherma. Hann var undarlega fundvís á allt skoplegt, annkanna-
legt og afkáralegt í fari félaga sinna og kennara. Snemma vaknaði hjá hon-
um tilhneiging til að spotta náungann og skopstæla. Þessi tilhneiging hans
var ef til vill sprottin af sterkri vanmetakennd, þessari hvimleiðu fylgju, sem
átti eftir að magnast með árunum og fylgja honum alla leið til grafar.
Hann var lágur vexti og sjúklegur í sjón, en þótt undarlegt megi heita
170