Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Síða 89

Breytileiki lífsins
Að mínu mati er þetta einföldun á persónusköpun Arnalds og frá-
sagnarhætti sögunnar og skal nú reynt í alltof stuttu máli að rökstyðja það.
Sögumaður í Sölku Völku á að minnsta kosti tvennt til, vísast má sjá á
honum enn fleiri fleti. Annars vegar er hinn íroníski sögumaður, sá sem fer
í land á Oseyri með mæðgunum í upphafi sögu af því honum finnst furðu
sæta að einhvers konar mannlíf skuli þróast í plássi þar sem ekkert
undirlendi er og vill kynna sér það nánar (7—8):
Oll menníng og öll ánægja skapast á undirlendi. Á stað þar sem aldrei er
hægt að komast neitt burt og aldrei getur verið von á neinum ókunnugum,
þar getur heldur aldrei verið neins að vænta. Hvernig færi til dæmis ef
prestssonurinn yrði leiður á að vera skotinn í dóttur kaupmannsins? Já
hvernig færi? Eg spyr bara.
Hinn íroníski sögumaður er ráðandi meiri part bókar. Samlíkingar eru
hans og myndmál eins og ótal dæmi mætti taka um, og ályktanirnar sem
hann dregur eru sumar dæmalaust kaldhæðnar (152):
Nú var orðið lángt síðan verulega fjörug og margbreytileg skemtun hafði
verið haldin hér í kaupstaðnum, enda ekki á hverjum degi sem svo margir
fórust í sjónum.
Stundum tekur þessi sögumaður sér stöðu hjá fólkinu, verður eins konar
almannarómur, en oftast er hann fyrir utan atburði eins og gestur. Hug-
lægari stíl getur varla en hjá þ'essum íronískt fjarlæga sögumanni, þó man
ég eftir nemanda mínum sem sagði í ritgerð að frásögn Sölku Völku væri
alveg hlutlaus, það gerir grínið sem hann gerir að öllum jafnt.
Þessi sögumaður gerir frá fyrstu tíð sama gys að jafnaðarmennskuhug-
sjónum sögufólks síns og auðvaldinu. Hann talar um að taka eignarréttinn
af almennilegu fólki (291), hæðist að skammvinnum bata Sveinbjargar
konu Magnúsar bóka eftir stofnun verkalýðsfélagsins (325) og lýsir því
með galsa hvernig fólk gengur úr og í það félag eftir því hvernig vindurinn
blæs.
Ekki er þó vandi að sjá að íronían er á yfirborðinu og til þess gerð að
sagan verði ekki tilfinningasöm, það er ekki síst ljóst þegar Sveinbjörg og
kröm hennar er til umræðu. Einnig má sjá íroníuna á því að sögumaður
snýr annarri ásjónu að Sölku og Arnaldi yfirleitt, þótt sá íroníski eigi það
til að gera grín að þeim líka.
Sá sögumaður sem snýr að Sölku er laus við kaldhæðni. Hann stendur
með Sölku, dáist að henni og horfir á atburði með hennar augum þótt hann
noti ekki orðalag hennar um það sem hún sér. Þessi sögumaður segir til
dæmis undurfallega frá vaknandi tilfinningum stúlkunnar fyrir sjálfri sér
207